«شی» و «پوتین» بعد از شورش واگنر

گروه بین‌الملل- محمدرضا ستاری- ویلیام برنز رییس سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) که خود زمانی سفیر ایالات متحده در روسیه بوده و اخیرا نیز در سفری از پیش اعلام‌نشده به اوکراین سفر کرده بود، طی یک سخنرانی در بنیاد دیچلی انگلستان گفته که شورش گروه واگنر به رهبری یوگنی پریگوژین تاثیر مخربی بر قدرت پوتین و برنامه‌های او در جنگ اوکراین داشته و با اشتباهات پوتین، روسیه در آینده ضعیف‌تر و به یک شریک کوچک و مستعمره چین بدل خواهد شد!
این صحبت‌های رییس سازمان سیا در حالی مطرح می‌شود که ابعاد و پیامدهای شورش گروه واگنر پس از گذشت دو هفته همچنان ادامه داشته و تبدیل به یکی از سرخط‌های اصلی اخبار و تحلیل‌های سیاسی شده است. شنبه دو هفته قبل بود که گروه واگنر به عنوان یک ارتش خصوصی که از نیروهای مزدور تشکیل شده است با ورود به خاک روسیه و تصرف شهر روستوف به سرعت به سمت مسکو پیشروی کردند. این موضوع آنچنان برق‌آسا و سریع اتفاق افتاد که گروه واگنر حتی به ۲۰۰ کیلومتری مسکو رسید و در نهایت با میانجیگری الکساندر لوکاشنکو رییس‌جمهوری بلاروس، قرار شد پریگوژین به عنوان رهبر گروه واگنر به این کشور رفته و نیروهای آن نیز در ارتش ادغام شوند. این مساله در حالی انجام شد که پوتین اعلام کرده بود اقدام گروه واگنر خنجر از پشت بوده و مسکو برخورد سختی با خاطیان خواهد کرد.
واکنش رسمی چین به شورش واگنر
بعد از این واقعه بود که تحلیل‌های مختلفی از سوی مقامات کشورها و نیز کارشناسان در خصوص پیامدهای این شورش منتشر شد. به عنوان مثال کشورهای غربی معتقدند این اقدام باعث تحقیر و تضعیف پوتین شده، در حالی که شواهد نشان می‌دهد غرب خواستار سرنگونی وی توسط گروه واگنر نبوده است. برخی از متحدان روسیه نیز ضمن حمایت قوی از کرملین، متوقف کردن واگنرها را به قدرت و استحکام پوتین در روسیه ربط دادند.
اما مهم‌ترین موضوع در این میان نحوه مواجهه چینی‌ها با قضیه واگنرهاست. طی روزهای اخیر بررسی گفته مقامات، رسانه‌های دولتی و حتی تحلیلگران مستقل چینی نشان می‌دهد که پکن هر چند به ضعف‌های پوتین واقف بوده، اما با توجه به عمق روابطی که میان دو کشور وجود دارد، بعید به نظر می‌رسد حداقل در کوتاه‌مدت به دنبال تجدید نظر در استراتژی خود در قبال مسکو باشد. چنین موضوعی در تحلیل و اخبار رسانه‌های دولتی چین کاملا ملموس است. حتی در دیدارهای دیپلماتیک نیز چینی‌ها بسیار محتاطانه در قبال شورش واگنر علیه پوتین عمل کرده‌اند. به عنوان مثال وقتی یک روز پس از وقوع شورش واگنر معاونان وزارت خارجه دو کشور دیدار کردند، اعلام شد که اعتماد متقابل میان چین و روسیه عمیق‌تر شده است. یا اینکه وزارت خارجه چین در واکنش به چنین موضوعی اعلام کرد که مساله واگنر، مساله داخلی روسیه است و پکن به عنوان یک شریک راهبردی همواره در حفظ ثبات و توسعه روسیه در کنار مسکو ایستاده است.
در این راستا طبق گزارشی که مجله دیپلمات منتشر کرده است، بررسی رسانه‌های دولتی چین نیز نشان می‌دهد که آنها دو هدف مشخص را در قبال شورش واگنر دنبال کرده‌اند. نخست تقویت موقعیت پوتین و دوم اعلام حمایت از او در قابل اقدامات مخالفان رییس‌جمهوری روسیه. به عنوان مثال روزنامه چاینادیلی در گزارشی با برجسته کردن صحبت‌های پوتین مبنی بر برخورد سخت با شورشیان، اقدام گروه واگنر را یک فعالیت تروریستی جلوه داد.
روی دیگر سکه
با این وجود تحلیل‌های غیررسمی دیگری نیز از سوی کارشناسان چینی از زاویه‌ای متفاوت در خصوص شورش گروه واگنر هم به چشم می‌خورد. به عنوان مثال ژو ونگهونگ کارشناس مسائل روسیه در آکادمی علوم اجتماعی چین معتقد است که اگر چه حل بحران برای منافع ملی روسیه حیاتی بوده و با خواست مشترک مردم نیز مطابقت داشت، اما چنین موضوعی نشان می‌دهد چالش‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی در روسیه پس از حمله به اوکراین افزایش یافته است.
علاوه بر این، یو سوئی تحلیلگر مرکز مطالعات جهان معاصر چین نیز معتقد است درگیری میان مزدوران واگنر با ارتش روسیه تنها نوک کوه یخ تضادهای ذاتی در جامعه این کشور است. شاید جالب‌ترین تحلیل از سوی شن یی استاد سیاست بین‌الملل دانشگاه فودان باشد. وی معتقد است تشدید تضادها میان واگنر و ارتش روسیه که حاصل اختلافات رهبر این گروه با وزیر دفاع و فرمانده ارتش بوده به نتیجه‌ای بسیار حیرت‌انگیز ختم شد، چراکه شاهد بودیم ظرف ۲۴ ساعت یک نیروی پیاده سبک که فاقد پدافند هوایی موثر بوده، بدون توقف در دشت‌های وسیع روسیه به سادگی و وحشیانه پیشروی کرده است. در واقع هر چند تاثیر این اتفاق مهم در جنگ اوکراین فعلا ناچیز بوده، اما شورش واگنر نشانه‌ای از نارضایتی فزاینده‌ای است که لزوم اصلاحات در نیروهای نظامی روسیه را برجسته می‌کند. در واقع اکنون سوال کلیدی برای پوتین این است که آیا چالش گروه واگنر بازسازی وزارت دفاع از سوی پوتین را آسان‌تر می‌کند یا دشوارتر؟
در این رابطه ارزیابی این استاد دانشگاه فودان، شاید در‌برگیرنده نگرانی دولتمردان چینی هم باشد. اینکه او گفته ماجرای واگنر می‌تواند جزئی از سه اهرم استراتژیکی باشد که غرب می‌تواند علیه روسیه در جنگ اوکراین از آن بهره‌مند شود. در واقع اهرم اول تحریم‌های گسترده علیه روسیه بوده و اهرم دوم نیز مرتبط با کمک‌های مالی و نظامی گسترده به اوکراین در جنگ با روسیه است. اما اهرم سوم بهره‌گیری از شکاف‌های داخلی است که در این میان از گروه واگنر می‌توان در راستای چنین سیاستی استفاده کرد.
شراکت چین و روسیه پس از پریگوژین
در اینجا یک سوال مهم دیگر نیز وجود دارد که نحوه پاسخ چین به آن بسیار حائز اهمیت است. اینکه آیا جنگ اوکراین و به چالش کشیده شدن اقتدار پوتین، روسیه را به شریکی هزینه‌زا برای پکن تبدیل می‌کند؟ شواهد نشان می‌دهد تا به اینجای کار میان شی جین‌پینگ و ولادیمیر پوتین منافع و ایدئولوژی مشترکی وجود دارد که به روابط آنها استحکام می‌بخشد. هر دو نفر مخالف هژمونی ایالات متحده و به دنبال ایجاد یک نظم چند‌قطبی در نظام بین‌الملل هستند. با این حال به‌طور قطع دیدگاه شی و پوتین در قبال نظم جدید جهانی متفاوت است. شی نظام جدید جهانی را در حال ظهور می‌بیند، در حالی که پوتین به عنوان یک قدرت جهانی به اقدامات مستقیم در گرجستان، اوکراین و سوریه روی آورده و به دنبال تحکیم جایگاه روسیه است.
با این حال دلایل بسیار روشنی وجود دارد که پکن همچنان متمایل به ایستادن در کنار روسیه باشد. به گفته برخی تحلیلگران، هدف اصلی شی برای مقابله با غرب، دستیابی به رویای چین و جوان‌سازی بزرگ ملی است. مانع اصلی این هدف نیز هژمونی ایالات متحده آمریکاست. بنابراین از دیدگاه چین، روابط نزدیک پکن با مسکو تا زمانی که به قدرت اقتصادی و نظامی چین کمک کند، بسیار مهم و استراتژیک محسوب می‌شود.
حتی برخی دیگر از ناظران، ناتوانی سرویس‌های امنیتی روسیه و ارتش این کشور را برای مهار واگنر جزئی از چالش‌هایی می‌دانند که حکومت پوتین با آن دست به گریبان بوده و چه‌بسا که برای چین، چنین مشکلاتی مطلوب هم باشد. آنها در توجیه استدلال خود تاکید می‌کنند که از زمان آغاز جنگ اوکراین، چینی‌ها به دنبال آموختن درس‌های نظامی، استراتژیک و اقتصادی هستند؛ به‌طوری که تحلیلگران نظامی چین به‌طور پیوسته در حال بررسی نقاط ضعف و قدرت سیستم‌های تسلیحاتی، تاکتیک‌ها و فناوری‌های نظامی روسیه در جنگ اوکراین هستند.
چینی‌ها همچنین در حالی پیوندهای اقتصادی خود را با روسیه مستحکم‌تر کرده‌اند که اثرات تحریم‌های اقتصادی غرب علیه روسیه و نیز راه‌های دور زدن آن توسط مسکو را نیز رصد می‌کنند. همچنین گفته می‌شود شورش واگنر به شی این پیام را می‌دهد که وفاداری ارتش آزادی‌بخش خلق چین به حزب کمونیست، حتی از تهجیزات و فناوری‌های نظامی نیز مهم‌تر است. به همین دلیل در حال حاضر با توجه به منافعی که همکاری نزدیک با پوتین برای شی در‌بر‌دارد، ارزیابی اساسی در نوع روابط استراتژیک با روسیه برای چینی‌ها اولویت نداشته و به نظر می‌رسد تجدیدنظر خاصی فعلا قرار نیست در رابطه با آن شود.