آیا اردوغان به سمت غرب چرخیده است؟

گروه بین‌الملل- مژده کلهر- رجب‌طیب اردوغان رییس‌جمهوری ترکیه به‌رغم همه خواسته‌هایش، نتوانست مانند رییس‌جمهوری قبلی آمریکا دونالد ترامپ با جو بایدن که در آغاز سال ۲۰۲۱ به قدرت رسید، رابطه کاری نزدیکی برقرار کند. اگرچه روابط اردوغان با ترامپ هرازچند‌گاهی با تنگناهای جدی روبه‌رو می‌شود، با این حال، وقتی به جریان اصلی روابط میان آنها نگاه می‌کنیم، یک رابطه کاری در سطح رهبران شکل گرفته که معمولا می‌توانند تلفنی با هم تماس بگیرند و حتی با هم بوروکراسی ایالات‌متحده را در مورد برخی از مسائل مهم در سطح رهبران دور بزنند.
با این حال، وقتی بایدن به عنوان رییس‌جمهوری جدید ایالات‌متحده در ۳ نوامبر ۲۰۲۰ انتخاب شد، از همان ابتدا مشخص بود که چنین ارتباط نزدیکی بین آنکارا و واشنگتن کارساز نخواهد بود. بایدن که در ۲۰ ژانویه ۲۰۲۱، درست پس از حمله کنگره به کار خود بازگشت، سه ماه منتظر ماند تا با اردوغان تلفنی صحبت کند. در ۲۳ آوریل با او تماس گرفت و روز بعد کاخ سفید بیانیه‌ای را در صادر کرد که «نسل‌کشی ارامنه» را به رسمیت می‌شناسد و با این کار به یک شروع به اندازه کافی دردناک اشاره کرده است.
به دنبال آن اولین دیدار دوجانبه اردوغان و بایدن، دو ماه بعد، در جریان نشست سران ناتو در بروکسل در ۱۴ ژوئن ۲۰۲۱ انجام شد. موضوع جلسه، پروژه عملیات فرودگاه کابل به مسوولیت ترکیه در چارچوب برنامه‌های خروج آمریکا از افغانستان بود.
یادآوری می‌شود در آن زمان نقش نیروهای ارتش در کابل که به مسائلی مانند اس-۴۰۰، پرونده YPG و وضعیت فتح‌‌الله گولن قفل شده بود، به عنوان یک عصای جادویی تلقی می‌شد. با این حال، تسلط ناگهانی طالبان بر کابل در هرج و مرج ناشی از خروج ایالات‌متحده از افغانستان پیش از موعد انتظار، این پروژه را باطل کرد. در نتیجه این امر، روابط دوباره وارد فاز نامشخص شد. به دنبال این اتفاق، اردوغان که برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل در سپتامبر ۲۰۲۱ به ایالات‌متحده رفته بود از بایدن درخواست قرار ملاقات برای شروع تازه کرد که با پاسخ منفی مواجه شد، همین باعث شد اردوغان در نیویورک بایدن را با سخنان تندی خطاب قرار دهد.
دیدار دو رهبر در جریان اجلاس ۲۰-G در رم در
۳۱ اکتبر ۲۰۲۱ انجام شد. سردی ایجاد‌شده در نیویورک تا حدی برطرف شده بود. در نشست رم، با ایجاد «مکانیسم راهبردی» موافقت شد که در سطح نهادی و با هماهنگی وزارتخانه‌های خارجه برای بحث در مورد مسائل بین دو کشور فعالیت شود.
آزمون جدید
در حالی که ایالات‌متحده در حال آماده شدن برای فروش جنگنده‌های ۳۵-F به یونان به علاوه نوسازی
۱۶-F بود، ترکیه از ایالات‌متحده برای خرید ۴۰ هواپیمای جدید ۱۶-F و ۸۰ کیت مدرن‌سازی ۱۶-F درخواست کرد که این به عنوان یک آزمون جدید در معادله روابط ظاهر شد. بایدن در این دیدار در رم اظهار کرد که آنها به عنوان دولت از این خواسته حمایت می‌کنند، اما برای انجام این فروش باید کنگره را متقاعد کرد. این بار ضرورت غلبه بر مقاومت در برابر فروش ۱۶-F به ترکیه در کنگره مطرح شده بود.
به موازات فروش تسلیحات جدید به یونان، گسترش حجم همکاری‌های نظامی ایالات‌متحده با این کشور به عنوان یک موضوع جدید ناخرسندی آنکارا به دلیل خروج واشنگتن از سیاست موازنه مطرح شد.
در حالی که روابط به این شکل از مشکلی به مشکل دیگر می‌پرید، حمله روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲ به نگرش ترکیه نسبت به جنگ از نظر ایالات‌متحده و به‌طور کلی جهان غرب اهمیت حیاتی داد. در این مرحله، وتوی ترکیه به درخواست عضویت سوئد و فنلاند در ناتو به عنوان یک منطقه پرفشار جدید در روابط با ایالات‌متحده ظاهر و موضوع غلبه بر انسداد ترکیه به یکی از اولویت‌های اصلی دولت آمریکا در رابطه با ترکیه تبدیل شده است.
دیدار دوجانبه اردوغان و بایدن که در اجلاس سران ناتو در مادرید در ۲۸ ژوئن سال گذشته برگزار شد، پس از لغو وتوی ترکیه بر قطعنامه عضویت دو کشور بود. بایدن بر تعهد خود برای کمک به ترکیه با جلب توجه مجدد کنگره در مورد پرونده ۱۶-F تاکید کرد.
از سوی دیگر، روند تصویب عضویت سوئد و فنلاند در ناتو در مجلس ملی ترکیه برگ برنده مذاکره دیگری را به ترکیه داده است. در نتیجه چارچوبی به وجود آمده که در آن چراغ سبز کنگره برای درخواست ۱۶-F و موافقت ترکیه با عضویت دو کشور به نوعی به هم مرتبط است. در چهارمین دیدار اردوغان و بایدن در جریان نشست گروه ۲۰ در اندونزی در نوامبر گذشته، هیچ پیشرفت ملموسی در مورد این موضوعات حاصل نشده بود.
پس از تصویب عضویت فنلاند در ناتو توسط مجلس ملی ترکیه در پایان ماه مارس گذشته، وضعیت سوئد همچنان بلاتکلیف باقی ماند.
در واقع، پیش از نشست ناتو در ویلنیوس پرونده اولویت در روابط، رفع مانع عضویت سوئد بود. این مهم‌ترین موضوع تماس تلفنی بایدن با اردوغان در مسیر سفر به ویلنیوس در یکشنبه گذشته بود.
سرانجام مشکلات مربوط به الحاق سوئد روز دوشنبه گذشته در ترکیه مورد بررسی قرار گرفت. این توافق از توافق بین سوئد و ناتو پیشی گرفت. انعطافی که ترکیه از خود نشان داد به شدت مورد استقبال ایالات‌متحده قرار گرفت و باب دیدار اردوغان و بایدن را برای بیش از یک ساعت در ویلنیوس باز کرد. این بار در جبهه بایدن، اظهارات بسیار گرم حمایت از اردوغان و ترکیه بر سر زبان‌ها افتاد.
واگرایی‌هایی که ادامه دارند
آنچه تاکنون بیان کردیم، خلاصه‌ای بسیار کلی از روابط ترکیه و آمریکا با سرفصل‌های دو سال و نیمی است که بایدن در قدرت است.
با نگاهی به این موارد می‌توان گفت حداقل تا ابتدای هفته جاری روابط دو کشور تا حد زیادی پابرجا بوده است، به عنوان مثال، اتحاد ایالات‌متحده با PKK و YPG-PYD در سوریه همچنان ادامه دارد، به‌طوری که اردوغان در کنفرانس مطبوعاتی در ویلنیوس بار دیگر ناراحتی خود را از این موضوع با عباراتی تند بیان کرد. عدم پیشرفت در زمینه استرداد فتح‌الله گولن به ترکیه و مساله اس-۴۰۰ هم از موضوعات ناخرسند دیگری است که این روابط را قفل می‌کند.
در این میان، این واقعیت که دولت دموکرات بایدن، ترکیه را به «اجلاس‌های جهانی دموکراسی» که توسط وزارت امور خارجه آمریکا در واشنگتن برگزار شده بود، دعوت نکرد و نسبت به اقدامات ترکیه در زمینه‌هایی مانند استقلال قضایی و آزادی‌بیان انتقاد کرد، نکته دیگری است که باید بر آن تاکید شود.
بنابراین به نظر می‌رسد با تحولات اخیر در روابط ترکیه و آمریکا علاوه‌بر فضای مثبتی که با عبور از موانع عضویت سوئد ایجاد شد، نشانه‌هایی نیز مبنی بر حرکت ترکیه به سمت یک خط کنترلی بیشتر در برابر روسیه در روزهای اخیر دیده شده است.
در همین رابطه سوال مهم این است که در صورت تصویب توافقنامه سوئد در مجلس ملی ترکیه، آیا همه این نشانه‌ها اجازه شروع جدیدی در روابط با ایالات‌متحده را می‌دهد؟
قابل ذکر است که اردوغان در بیانیه خود اعلام کرد: «در چارچوب مکانیسم راهبردی، اکنون زمان رایزنی در سطح سران کشورها فرا رسیده است.» و او دیدار با بایدن را در ناتو به عنوان «اولین گام در این امر» دانست.
اردوغان گفت: «دیدارهای قبلی ما مانند دوره‌های آماده‌سازی بود، اما اکنون روند جدیدی را آغاز می‌کنیم.» پس مراحل دوم یا سوم چه می‌تواند باشد؟ آیا دعوت کاخ سفید از اردوغان برای پاییز آینده می‌تواند نشانه‌های خوش‌بینانه‌ای باشد که با غلبه بر مشکل عضویت سوئد گسترش یافته است؟ این سوالی است که در روزهای آینده بیشترین کنجکاوی را در روابط با آمریکا برمی‌انگیزد.