عقب ماندن از طلای خزر

هستی عبادی- در حالی که ایران تنها کشور ساحلی دریای خزر است که هیچ نفت و گازی از آن تولید نمی‌کند، جمهوری آذربایجان دومین میدان بزرگ گازی دریای خزر را به بهره‌برداری رساند؛ موضوعی که می‌تواند برای سهم ایران در این منابع مشترک وضیعتی نگران‌کننده ایجاد کند.
جمهوری آذربایجان چند سالی بعد از راه‌اندازی فاز اول میدان شاه‌دنیز که بزرگترین میدان گازی دریای خزر، برای صادرات سالانه ۱۶ میلیارد مترمکعب گاز به ترکیه و اروپاست، فاز دوم-‌آبشرون- را اخیرا با کمک شرکت توتال افتتاح کرده است.
میدان آبشرون عمیق‌ترین میدان دریای خزر، در عمق ۶۰۰ متری آب قرار دارد که ۱۰ برابر عمیق‌تر از پارس‌جنوبی است و به همین دلیل توسعه آن بسیار دشوار بود. عمیق‌ترین چاه دریای خزر به طول ۷۴۱۱ متر از بستر دریا نیز در همین میدان حفر شده است. میدان آبشرون حاوی ۳۵۰ میلیارد مترمکعب ذخایر گاز و ۴۵ میلیون تن میعانات گازی است.
ترکیه در غرب ایران دو ماه پیش یک میدان بزرگ گازی در آب‌هایی به عمق ۲۱۰۰ متر را افتتاح کرد و همسایه دیگر ایران، عراق، هفته گذشته بعد از دو سال مذاکره سخت، نهایتا قرارداد ۲۷ میلیارد دلاری با شرکت توتال برای توسعه پروژه‌های انرژی خود امضا کرد.
در حالی که قطر طی یک‌سال گذشته چندین قرارداد عظیم با شرکت‌های بین‌المللی برای توسعه بخش قطری میدان پارس جنوبی به ارزش ۲۹ میلیارد دلار امضا کرده، هفته گذشته همراه با شرکت توتال وارد توسعه میادین نفت و گاز عراق شد، به‌طوری که سهم توتال از پروژه ۲۷ میلیارد دلاری توسعه میادین نفت و گاز عراق حدود ۴۵ درصد، سهم «قطر انرژی» ۲۵ درصد و بقیه، سهم خود شرکت‌های عراقی خواهد بود.
تکنولوژی نداریم
محمود خاقانی کارشناس انرژی در این رابطه در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» با یادآوری شروع عملیات توسعه نفت و گاز آذربایجان می‌گوید: به طور کلی در جمهوری آذربایجان یک الیگارشی فامیلی از اصحاب، ثروت و قدرت خانوادگی حیدر علی‌اف (رییس‌جمهوری سابق آذربایجان) را در دست دارند. در مقطعی در زمان‌ هاشمی‌رفسنجانی حتی زودتر از شوروی سابق جمهوری اسلامی ایران استقلال آذربایجان را به رسمیت شناخت. در آن زمان فردی به نام ائلچی‌بیگ قدرت را به دست گرفت که از نظامیان ترکیه بود و بر طبل ناسیونالیستی ترکیه و آذربایجان می‌کوبید. در آن زمان شرکت انگلیسی BP وارد آذربایجان شد و شروع به فعالیت کرد تا جایگاه خود را باز کند.وی افزود: برای شرکت انگلیسی بریتیش پترولیوم حضور در یک کشور قفقازی مهم بود. همزمان خط لوله باکو- تفلیس- جیهان مطرح شد و این شرکت در قراردادی به توسعه منابع نفتی آذربایجان کمک کرد و با ایجاد کنسرسیومی از آذربایجان اینترنشنال اویل کامپانی کار را در این کشور آغاز کرد.
وی ادامه داد: در چارچوب سیاست‌های دولت آقای رفسنجانی و دولت‌های هفتم و هشتم برخی کشورهای استقلال‌یافته از شوروی سابق از جمله آذربایجان عضو سازمان همکاری اقتصادی اکو شدند. اکو تنها سازمانی است که دبیرخانه‌اش در ایران است. هدف این بود که همکاری‌های اقتصاد انرژی را با این کشورها توسعه دهیم. در همین راستا هم توانستیم ۱۰درصد از میدان گازی شاه دنیز را در اختیار بگیریم. میدان آبشرون در عمق ۶۰۰ متری دریای خزر است. یک دکل بالارونده در نکا ساختیم که کار ساخت آن در دولت آقای ‌هاشمی‌رفسنجانی شروع شد. دستاوردهای مهندسی بسیار ویژه‌ای بود و لذا عمق آب ما به ۸۰۰ متری رسید و میدان‌هایی کشف شد.خاقانی در ادامه گفت: عمق دریای خزر از نظر ساختار کف دریا و ساختار زمین‌شناسی در دنیا بسیار ویژه است و به دلیل اینکه از بقایای آتشفشان کوه آرارات است، ثبات ندارد و دائم کف دریا جابه‌جا می‌شود. به همین دلیل هم سکوهایی که در میدان آذری ایجاد شده، در عمق آب کم نیست و حدود ۲۰۰ ۳۰۰ متر حفر شده است. این سکوها با تکنولوژی‌های بسیار ویژه و فناوری‌های خیلی بالا کار می‌کنند. حال آنکه در بخش ایرانی این میدان یعنی میدان آبشرون ما این فناوری‌ها را در اختیار نداریم.او با بیان اینکه در دولت‌های هفتم و هشتم متوجه شدیم با قراردادهای بیع متقابل نمی‌توانیم در دریای خزر شریک خارجی داشته باشیم‌، یادآور شد: بنابراین یک ماده واحده‌ای در مجلس ششم تصویب شد که براساس این ماده واحده قانونگذار به دولت اجازه می‌داد قراردادهای لازم را در دریای خزر مذاکره و امضا کند و تفسیرش این بود که می‌شود در دریای خزر به جای بیع متقابل قرارداد مشارکت در تولید که به PSA مشهور است، بسته شود.
آنچه احمدی‌نژاد از بین برد
مدیرکل اسبق امور خزر و آسیای میانه وزارت نفت تصریح کرد: مذاکراتی هم در این رابطه داشتیم و با سکویی که ساخته بودیم در دریای خزر وارد رقابت شده بودیم، اما همه این فعالیت‌ها در اقدامی که وزیر نفت دولت احمدی‌نژاد‌، انجام داد یک‌شبه از بین رفت و این عملیات متوقف شد. بعد از ۸ سال وقفه دوباره در دولت یازدهم با بازگشت آقای مهندس زنگنه به وزارت نفت تلاش شد که قراردادهای جدیدی تعریف شود که به نام قراردادهای جدید نفتی ایران شهرت یافت.
او با بیان اینکه دولت یازدهم تلاش کرد با شرکت‌های بین‌المللی فعال در حوزه دریای خزر وارد مذاکره شود و قراردادهایی برای توسعه میادین مشترک ببندد، گفت: در نهایت با خروج آمریکا از برجام این تلاش‌ها هم متوقف شد؛ امروز می‌بینیم که دنیا به گاز نیاز دارد چون گاز انرژی عبوری از انرژی‌های فسیلی است، اما متاسفانه ما همچنان فرصت‌ها را از دست می‌دهیم.
این کارشناس بین‌الملل انرژی با تاکید بر اینکه امروز در شرایطی هستیم که فرصت‌های بزرگی را در دریای خزر از دست می‌دهیم، گفت: امروز می‌بینیم در کنار توسعه کند میادین مشترک نفت و گاز، همسایه‌های ما به سرعت وارد عمل شده‌اند. آذربایجان در شمال و قطر در جنوب قراردادهای بزرگی برای توسعه میادین نفت و گاز خود با کشورهای اروپایی و چین بسته‌اند. حال آنکه کار توسعه در میدان آبشرون ایران متوقف شده است. از آن سو می‌بینیم که توتال در عراق ۲۷ میلیارد دلار قرارداد بسته است.
او افزود: اگر دولت‌های نهم و دهم ما سیاست دولت‌های هفتم و هشتم و دولت آقای ‌هاشمی‌رفسنجانی را در دیپلماسی انرژی و طرح انرژی برای صلح پیگیری کرده بود، شاید با اجرای خط لوله انرژی، امروز شاهد آن نبودیم که همسایه‌ها از ما در توسعه میادین مشترک جلو بزنند.
خاقانی گفت: هنوز هم معتقدم دیر نشده است و می‌توان طرح انرژی برای صلح را با توجه به مطالعات گسترده‌ای که انجام شده و در وزارت نفت وجود دارد، پیگیری کرد. فقط کافی است این مطالعات از بایگانی‌ها دربیاورند.