دیپلماسی انرژی برای صلح در قره‌باغ و نوار غزه‌؟

بدیهی است تحریم‌های نفتی و گازی ایران که توسط اسرائیل و کاسبان تحریم حمایت و مرتبا اصرار به تداوم آن می‌کنند به این منظور است که خطرات (ریسک) سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز ایران را بالا ببرد. اخیرا‌ تمامی جمعیت ارمنی منطقه کوهستانی قره‌باغ بعد از اینکه این منطقه توسط نیروهای نظامی جمهوری آذربایجان و متحدان ترکیه‌ای و اسرائیلی آنها تصرف شد فرار کردند که در یک قتل عام احتمالی توسط نیروهای فاتح از بین نروند.
دولت ارمنستان هنوز در حال شوک است و مرتب از خود سوال می‌کند که چرا با وجود حضور بیش از ۱۰ هزار نیروی مسلح روسی در منطقه و قرارداد‌های حمایت نظامی‌، روسیه از ارمنستان دفاع یا حتی میانجیگری نکرد؟ چرا روسیه سکوت کرد و صبر کرد تا ارمنی‌های قره‌باغ آواره شوند؟ آواره شدن ارمنی‌های قره‌باغ شبیه آواره شدن مردم آذربایجانی قره‌باغ بیش از سه دهه قبل است که در آن زمان هم دلیل اصلی شروع بحران قره‌باغ منافع روسیه‌، آمریکا‌، اروپا‌، ترکیه و… شرکت‌های نفتی و گازی در منطقه بود.
منابع غنی گاز طبیعی در سواحل نوار غزه
سکوت همه قدرت‌های مطرح شرقی و غربی درباره محاصره بیش از ۲ میلیون انسان در یک مساحت حدود ۴۰۰ کیلومترمربع (زندان نوار غزه) به این دلیل است که همه آنها با هم در توسعه منابع گاز طبیعی شرق دریای مدیترانه با اسرائیل همراه و سرمایه‌گذار هستند. تقریبا‌ منابع انرژی در آب‌های عمیق شرق دریای مدیترانه توسط کشورهای ساحلی دریای مدیترانه شروع به بهره‌برداری شده جز سوریه، لبنان و فلسطین (نوار غزه). اسرائیل و متحدانش تلاش می‌کنند لبنان به‌عنوان نیازمندترین و فقیرترین کشور در منطقه که با بحران شدید کمبود انرژی روبه‌روست، شروع به استخراج گاز و نفت از آب‌های سرزمینی و منطقه اقتصادی خود نکند. به همین ترتیب فلسطین که سواحل نوار غزه آن سرشار از ذخایر انرژی است، نباید فرصتی پیدا کند که به فکر بهره‌برداری از ذخایر دریایی خود بیفتد. با راه انداختن جنگ داخلی سوریه که ذخایر طبیعی فراوانی در سرزمین آن نهفته است و سواحل آن در شرق دریای مدیترانه نیز در امتداد میدان‌های عظیم نفت و گاز اسرائیل‌، مصر و سایرین است، نتواند اقدامی برای استفاده از منابع و ذخایر فراوان انرژی خود ‌کند.
ابتکار ایران برای صلح در منطقه قفقاز- قره‌باغ کوهستانی
قابل توجه وزارت نفت دولت سیزدهم‌: قبل از فروپاشی شوروی سابق در آذرماه ۱۳۶۸ جمهوری اسلامی ایران مرزهای خود را برای جمهوری آذربایجان به ویژه جمهوری خودمختار نخجوان گشود. در روز ۲۶ مهرماه ۱۳۷۰ (۱۸ اکتبر سال ۱۹۹۱‌)‌، لایحه استقلال جمهوری آذربایجان از شوروی سابق به تصویب رسید و درتاریخ ۲۲ اسفندماه ۱۳۷۰ (۱۲مارس سال ۱۹۹۲‌) جمهوری آذربایجان به عنوان یک حکومت مستقل و آزاد از سوی جمهوری اسلامی ایران به رسمیت شناخته شد. البته مرحوم‌ هاشمی‌رفسنجانی در مراسم نماز جمعه آبان‌ماه ۱۳۷۰ (‌‌نوامبر سال ۱۹۹۱) خبر شناسایی استقلال آذربایجان را اعلام و فرمان کمک به کشورهای مستقل مشترک‌المنافع را صادر کرد.
جنگ قره‌باغ خواسته روسیه‌، آنکارا و غرب
آمریکا‌، اروپا‌، ترکیه و روسیه که مخالف توسعه روابط بین جمهوری تازه استقلال‌یافته آذربایجان با ایران بودند از حکومت باند ایلچی بئی و جنگ قره‌باغ حمایت کردند‌ اما‌ مرحوم حیدر علی‌اف رییس مجلس عالی جمهوری خودمختار نخجوان در جهت بهبودی روابط با ایران همچنان تلاش می‌کرد. دیدار مرحوم حیدر علی‌اف با مقام معظم رهبری در تاریخ چهارم شهریور ۱۳۷۱ یکی از دیدارهای مهم دوران ریاست ایشان بر جمهوری خودمختار نخجوان بود. در این دیدار مقام معظم رهبری از الحاق جمهوری آذربایجان به پیکر امت اسلامی ابراز خرسندی کردند و با بیان تلاش‌های تبلیغاتی و فشارهای مختلف دشمنان اسلام برای ممانعت از ایجاد صمیمیت در روابط جمهوری آذربایجان با ایران اسلامی‌، ضرورت ایستادگی در برابر فشارهای بیگانگان را خاطرنشان ساختند.
عضویت کشورهای مستقل تازه استقلال‌یافته در سازمان همکاری اقتصادی اکو
در سال ۱۳۴۳ «سازمان همکاری عمران منطقه‌ای» (RCD) با عضویت ایران‌، ترکیه و پاکستان تاسیس شد و تنها سازمان بین‌الدولی- بین‌المللی بود که دبیرخانه آن در تهران بود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی بحث‌های زیادی برای منحل کردن این سازمان در تهران مطرح شد که مرحوم حسین کاظم‌پور‌اردبیلی در وزارت امور خارجه و همکاران ایشان تلاش زیادی کردند و مسوولین آن زمان را متقاعد نمودند که به جای انحلال سازمان همکاری عمران منطقه‌ای با تغییر اساسنامه و ساختار آن سازمان جدیدی تاسیس شود. بنابراین‌‌ در سال ۱۳۶۴ «سازمان همکاری اقتصادی‌ اکو» تاسیس شد. متعاقبا‌ با توجه به بحران‌های گوناگون و رقابت بین شرکت‌های مختلف غربی‌، روسی‌، ترکیه‌ای‌، چینی و… در آسیای مرکزی‌، حوزه دریای کاسپین (خزر) و قفقاز به ابتکار ایران کشورهای تازه استقلال‌یافته از شوروی سابق در سال ۱۳۷۱ به عضویت سازمان همکاری‌های اقتصادی‌‌ اکو درآمدند.
در تاریخ ۲۱ خرداد ۱۳۷۹ (‌۱۰ ژوئن ۲۰۰۰‌) مرحوم حیدر علی‌اف رییس‌جمهوری آذربایجان‌، طی سخنانی در مراسم افتتاحیه ششمین اجلاس سران اکو در تهران‌، بر لزوم استقرار صلح و ثبات در آسیای مرکزی‌، حوزه دریای کاسپین (خزر) و قفقاز تاکید کرد و گفت : جمهوری اسلامی ایران قادر است نقش مهمی را در حل و فصل مناقشات منطقه‌ای ایفا کند.
دیپلماسی انرژی برای صلح چگونه شکل گرفت‌؟
ابتدا در دولت مرحوم‌ هاشمی‌رفسنجانی در وزارت نفت کمیته‌ای تحت عنوان «همکاری‌های اقتصاد انرژی با کشورهای تازه استقلال‌یافته از شوروی سابق» تشکیل شد. وزیر وقت نفت تلاش زیادی کرد که وزارت نفت در کنسرسیوم‌های مختلف در حال تشکیل در جمهوری آذربایجان برای مشارکت و همکاری با شرکت‌های غربی‌، چینی‌، روسی و ترکیه‌ای عضو شود. در آن زمان شرکت انگلیسی بی‌پی و شرکت‌های روسی که سابقه کار طولانی از زمان قاجار و بعد از آن در ایران داشتند با حمایت دول انگلیس‌، آمریکا‌، روسیه و… تلاش زیادی به عمل آوردند که عضویت ایران در مشارکت با کنسرسیوم‌های مختلف میسر نشود. اما‌ علی‌رغم تمام تلاش‌های به ‌عمل آمده از سوی شرکت‌های روسی‌، آمریکایی‌، انگلیسی و‌… سرانجام ایران در کنسرسیوم تولید گاز میدان شاه‌دنیز با ۱۰ درصد سهم عضو شد که این عضویت همچنان ادامه دارد. متعاقبا‌ در دولت هفتم با ایجاد سمت معاونت وزیر نفت در امور نفت و گاز دریای کاسپین (خزر) دیپلماسی انرژی با جدیت بیشتری پیگیری شد. در دولت هشتم طرحی تحت‌ عنوان «انرژی برای صلح» تعریف شد که در چارچوب طرح مذکور ایران با جمهوری آذربایجان، معاوضه گاز با گاز (واردات گاز از جمهوری آذربایجان در آستارا و تحویل گاز به جمهوری خودمختار نخجوان) و معاوضه گاز با برق با جمهوری ارمنستان‌، معاوضه نفت خام تولیدی در کشورهای منطقه و حوزه دریای کاسپین با نفت خام ایران در خلیج فارس‌، واردات گاز ترکمنستان و… را توافق و اجرایی کرد. در آن زمان نیروگاه اتمی ارمنستان به دلیل زلزله آسیب شدید دیده بود. ‌این نیروگاه هنوز یک خطر بالقوه برای منطقه و جهان است و اروپا خواهان تعطیلی این نیروگاه بود و احتمالا‌ هنوز هم هست.طرح «انرژی برای صلح» در سال ۱۳۸۳ مورد حمایت بسیاری از کشورهای منطقه و اتحادیه اروپا قرار گرفت و اجرایی شد‌ اما‌ در همان زمان برخی کشورها که این روزها در جنگ قره‌باغ ایفای نقش می‌کنند، با حمایت‌های نظامی، تدارکاتی یا با سکوت با این طرح موافق نبودند و کارشکنی می‌کردند. این طرح در دولت هشتم شروع و در پایان دولت هشتم به اتمام رسید. افتتاح طرح‌های اجرا شده در دولت نهم صورت پذیرفت، اما متاسفانه آنطور که باید و شاید در چارچوب دیپلماسی انرژی طراحی شده در دولت هفتم و هشتم در دولت نهم و دهم پیگیری نشد. درواقع تاحدود زیادی به دلیل درآمد‌های کلان دلاری فروش نفت خام (حدود ۸۰۰ میلیارد دلار) اولویت‌های دولت نهم و دهم موضوعات دیگری شد و «طرح انرژی برای صلح» و بهتر گفته شود «دیپلماسی حرفه‌‌ای- دیپلماسی انرژی و…» تحت‌الشعاع «دیپلماسی میدانی» قرار گرفتند و به فراموشی سپرده شدند.
جنگ قره‌باغ و سیاست تحریک احساسات ملی‌گرایانه
دولت‌های شرکت‌های چندملیتی نفتی و گازی غربی‌، روسیه‌ای‌، چینی و ترکیه‌ای در جمهوری آذربایجان دلایلی داشتند که دولت‌های جمهوری آذربایجان و ارمنستان را برای حمله و شروع جنگ قره‌باغ تشویق و حمایت کنند. ارمنی‌ها روی حمایت و پشتیبانی نظامی روسیه با توجه به توافق دفاعی که داشتند حساب می‌کردند‌ اما دولت ارمنستان ناگهان با وضعیتی روبه‌رو شد که دولت حاکم در باکو با حمایت اسرائیل و ترکیه (عضوی از ناتو) اقدام به عملیات نظامی کرد و از عدم جدیت و حمایت روسیه برای دفاع از ارمنستان شوکه شد. دولت ارمنستان گفت که پهپادهای اسرائیلی درگیر جنگ با ارمنستان بودند. کشورهایی مثل انگلیس که شرکت نفتی بی‌پی آن نقش مهمی در جمهوری آذربایجان ایفا می‌کند و حداقل ۵۱ درصد سرمایه‌گذاری‌های خارجی در جمهوری آذربایجان را سرمایه‌گذاران انگلیسی در اختیار دارند‌ سکوت کرده و پشت‌پرده با روسیه، ترکیه و دولت باکو موضوع را پیگیری می‌کردند و می‌کنند. در‌واقع به نظر می‌رسد که در طرحی که باید منتظر ماند تا ابعاد بیشتر آن باز شود دولت باکو تشویق به حمله به منطقه قره‌باغ شد و دولت ارمنستان که چنین انتظاری نداشت تسلیم شد.
بازندگان مناقشه قره‌باغ؟
در این جنگ مردم ارمنستان و مردم جمهوری آذربایجان بازندگان واقعی بودند و هستند. دولت باکو توانست با تحریک احساسات ملی‌گرایانه تمام ناکامی‌های اقتصادی و… خود را مخفی کند و مدعی شود که برنده جنگ بوده است‌ ولی تسلیم دولت ارمنستان و آواره شدن بیش از ۱۰۰ هزار ارمنی ساکن قره‌باغ به نظر بسیاری از کارشناسان دستاورد مهمی برای باکو نبود و نیست. مناقشه قره‌باغ در همان سال ۱۳۸۳ که ایران طرح انرژی برای صلح را مطرح کرد بین باکو و ایروان بدون خونریزی حل می‌شد. ایران در آن زمان سعی کرد خط‌ آهن ایران به روسیه از مسیر جلفا را فعال کند‌ ولی دولت‌های ذی‌نفع اروپایی‌، چین‌، ترکیه و روسیه علاقه‌ای نشان ندادند. به همین دلیل در دولت هشتم ایران با احداث یک جاده ویژه بین آستارا و نخجوان میان باکو و نخجوان اتصال برقرار کرده بود و با لغو روادید و‌… در این راستا به مردم جمهوری آذربایجان و نخجوان تسهیلات بسیاری داد که هنوز برقرار است.
لیر ترکیه و تاریکی دورنمای بازگشت ترامپ به کاخ سفید؛ مهر پایان جنگ قره‌باغ
برخی کارشناسان معتقدند سقوط لیر ترکیه و تداوم مشکلات اقتصادی این کشور تاریکی دورنمای بازگشت ترامپ در انتخابات ۲۰۲۴ آمریکا‌، وضعیت بازار نفت و مشکلاتی که لندن و اروپا با آن دست به گریبان هستند ممکن است ایروان، باکو، مسکو، لندن‌، پکن‌، آنکارا‌، آمریکا و اروپا را به پایان تسلط ارمنستان به قره‌باغ کوهستانی متقاعد کرده باشد. این نکته را باید مورد توجه قرارداد که در طول تاریخ ارمنی‌ها و مسلمانان در ایران و جمهوری آذربایجان در همین منطقه قره‌باغ و سایر مناطق با هم زندگی می‌کردند و دوست، همسایه و شریک تجاری بودند. آنچه آنها را جدا کرد سیاست دول خارج از منطقه بود که در آن زمان ارمنستان را حمایت و تحریک کردند که مسلمانان آذری را از منطقه قره‌باغ بیرون کنند. امروز وقتی دولت ارمنستان می‌گوید ناگزیر توافق تلخی را قبول کرده است، در واقع بهای اشتباه دولتمردان پیشین ارمنی و آذری را می‌دهد و حالا نوبت باکو است که ارمنی‌ها را آواره کند.
پیام تسلیم ارمنستان که روی حمایت روسیه حساب می‌کرد‌؟
شرکت‌های نفتی غربی‌، چینی‌، روسیه و ترکیه رفقای راهبردی نفتی و گازی هستند. باید توجه داشت که روابط روسیه با ایران نظیر روابط روسیه با ارمنستان یک روابط راهبردی نیست، بلکه روابط تاکتیکی و مقطعی است. نقش روسیه و همکاری روسیه با آمریکا در تسلیم دولت ارمنستان نشان داد که هر زمان منافع ملی روسیه ایجاب کند به تهران نزدیک و هر زمان ایجاب کند از تهران دور می‌شود، اما‌ از آنجا که روزانه بیش از یک میلیون بشکه نفت‌خام روسیه از مسیر دریایی ترکیه از دریای سیاه به دریای مدیترانه وارد می‌شود و مسیرهای خطوط لوله گاز روسیه از ترکیه عبور می‌کنند و علاوه بر آن در کنسرسیوم‌های نفتی و گازی جمهوری آذربایجان مشارکت دارند، روابط‌شان راهبردی و استراتژیک است و با هم در موضوع قره‌باغ همکار بوده و هستند. بنابراین منافع دولی که در کنسرسیوم‌های نفتی جمهوری آذربایجان مشارکت دارند و همچنین روسیه و ترکیه ایجاب می‌کند که وابستگی جمهوری آذربایجان برای ارتباط بین باکو و نخجوان از طریق جمهوری اسلامی ایران کمتر و محدود بشود.
نقش ایران انکارناپذیر است
طرح تاسیس اوپک گازی در ۱۰ بهمن سال ۱۳۸۵ از سوی مقام معظم رهبری در دیدار با ایگور ایوانف دبیر شورای امنیت وقت روسیه مطرح شد. مقام معظم رهبری با اشاره به وجود نزدیک به نیمی از ذخایر گاز جهان در روسیه و ایران پیشنهاد کرد که این دو کشور با کمک یکدیگر می‌توانند بنای یک سازمان مربوط به همکاری‌های گازی را همچون اوپک پایه‌گذاری کنند. مجمع کشورهای صادرکننده‌ گاز یا اوپک گازی که به اختصار (GECF) نامیده می‌شود، با عضویت ایران، روسیه، قطر و تعدادی از دیگر کشورهای تولید‌کننده و صادرکننده‌ گاز طبیعی‌، درسوم دی‌ماه ۱۳۸۷ (۲۳ دسامبر ۲۰۰۸) با پیشنهاد اولیه ایران تاسیس شد. مرحوم حسین کاظم‌پور‌اردبیلی مشاور وقت وزیر نفت و وزیر امورخارجه برای تعریف و تنظیم توافقنامه ساختار مجمع کشورهای صادر‌کننده گاز با توجه به تجارب دیپلماسی انرژی و حرفه‌ای که داشت و نیز سال‌ها نماینده ایران در سازمان اوپک بود زحمات زیادی کشید و تلاش کرد دبیرخانه مجمع مذکور در ایران مستقر شود، اما‌ متاسفانه دولت نهم با برکناری ناگهانی آن مرحوم و انتصاب افراد کم‌تجربه برای پیگیری امور مرتبط با مجمع کشورهای صادر‌کننده گاز نتوانست اهداف دیپلماسی انرژی تعریف شده در دولت هفتم و هشتم را به ثمر برساند. در نتیجه قطر در توافقی با روسیه توانست میزبان دبیرخانه مجمع کشورهای صادر‌کننده گاز بشود و اولین دبیرکل سازمان مذکور نیز از روسیه انتخاب شد. کشورهای عضو مجمع صادرکنندگان گاز، بیش از ۴۲ درصد از تولید گاز جهان، ۷۰ درصد از ذخایر گازی جهان، ۳۸ درصد از انتقال گاز با خط لوله و ۸۵ درصد از تجارت گاز طبیعی مایع‌شدهLNG را در اختیار دارند. متاسفانه درحال حاضر ایران تولید‌کننده عمده و صادر‌کننده گاز طبیعی محسوب نمی‌شود، اما‌ دولت یازدهم و دوازدهم موفق شد با منصوب کردن دبیرکل ایرانی در مجمع یاد‌شده نقش‌آفرینی خوبی به عمل آورد.
فرصتی که از دست رفت‌
درحالی که دول روسیه و آمریکا و ترکیه مخالف صادرات نفت و گاز آسیای مرکزی‌، حوزه دریای کاسپین- خزر و قفقاز از مسیر ایران بودند‌، هنوز هم هستند‌، با ابتکارات وزارت نفت و گروه فعال در اقتصاد انرژی و دیپلماسی انرژی در سال ۱۳۸۱ در یادداشت تفاهمی که بین وزارت نفت دولت هشتم و اتحادیه اروپا امضاء شد، طرفین توافق کردند وزارت نفت میزبان دفتر همکاری‌های انرژی اتحادیه اروپا و ایران در محل موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی (وابسته به وزارت نفت) در تهران باشد و اتحادیه اروپا بودجه‌‌ای معادل یک‌میلیون و هفتصد هزار یورو اختصاص بدهد و یک مشاور برای مطالعه همکاری‌های انرژی ایران و اتحادیه اروپا توسط اتحادیه اروپا انتخاب بشود. متاسفانه‌، آقای کریس پتن Chris Patten دیپلمات با سابقه انگلیسی که آخرین نماینده دولت انگلیس برای اداره امور هنگ‌کنگ قبل از واگذاری آن به چین بود‌، از سال ۱۳۷۸ تا سال ۱۳۸۳ درسمت کمیسیون روابط خارجی اتحادیه اروپا فعال بود و به بهانه‌های مختلف در پیشرفت کار معطلی ایجاد کرد.
شبکه انرژی خزر طرحی برای حل بحران انسانی قره‌باغ؟
خانواده مرحوم حیدر علی‌اف که در حال حاضر با حمایت شرق و غرب و همراهی الیگارشی نوپا (‌خودی‌هایی که با درآمد‌های نفتی و گازی کلان به اصحاب ثروت و قدرت تبدیل شدند) برای تداوم حکمرانی‌شان در باکو و سرکوب هرگونه اعتراض به یک دشمن نیاز داشتند و دارند. با فتح قره‌باغ و تسلیم دولت ارمنستان ناگهان بی‌دشمن شدند. البته به زودی با حمایت اسرائیل و ترکیه و روسیه و چین و غرب بهانه‌هایی برای دشمن معرفی کردن ایران ممکن است شروع کنند، اما‌‌ بهترین راه‌حل پیگیری جلسات سال‌های گذشته برای حل موضوع قره‌باغ بین باکو- تهران است. در دسامبر ۲۰۱۴ در نشستی به منظور توسعه همکاری‌های اقتصاد انرژی در منطقه با حمایت سازمان ملل و منشور انرژی (ECT) در عشق‌آباد برگزار شد، با پیشنهاد ایران درباره در نظرگرفتن این واقعیت که موضوع تبدیل گاز به برق و صادرات برق راه‌حلی مناسب برای منطقه است، زمینه لازم فراهم آمد تا کارشناسان از سوی میزبان در نشست مذکور در سخنرانی‌های‌شان در ارتباط با پیشنهادهایی که قبلا به ایران و سازمان همکاری اقتصادی- اکو داده شده بود «طرح شبکه انرژی کاسپین‌- خزر» را مطرح کنند که بسیار مورد استقبال قرار گرفت. متعاقبا موضوع ضرورت مطالعه طرح مذکور طی پیشنهادی به وزارت نیرو و وزارت نفت در ایران ارائه شد که متاسفانه پیگیری نشد. واقعیت این است که طی چند سال اخیر فناوری تبدیل گاز به برق و انتقال از طریق کابل‌های برق مستقیم با ولتاژ بالا (HVDC) چنان پیشرفتی داشته که به طور مثال در حال حاضر راندمان تولید برق تا ۶۰ درصد بهینه شده است. اکثر کارشناسان هم‌عقیده هستند که با توجه به سرمایه‌گذاری‌های خوبی که در زمینه پژوهش برای دستیابی به فناوری‌های بهتر شده است، درصد راندمان تولید و انتقال برق از این هم بهتر خواهد شد. اتحادیه اروپا در همکاری با دبیرخانه سازمان همکاری اقتصادی- اکو از همکاری‌های انرژی اتحادیه اروپا و اکو با همسایگان آن (نظیر گرجستان‌، ارمنستان و…) حمایت و استقبال کرده است.
طرح شبکه انرژی کاسپین- خزر-
CEG) (Caspian Energy Grid
متاسفانه در ایران طرح کلان و برنامه کلان انرژی برای کشور نداریم و وزارت نیرو و وزارت نفت رقابت می‌کنند تا همکاری. برخی معتقدند که فروش گاز طبیعی از طریق خط لوله به کشورهای همسایه به دلیل پایین بودن راندمان تولید برق در نیروگاه‌های ایران مقرون به صرفه‌تر از تبدیل گاز به برق است. درحالی‌که وزارت نیرو و بخش خصوصی می‌توانند با مشارکت در تولید در بخش پایین‌دستی صنعت انرژی کشور با صاحبان فناوری برای افزایش راندمان تبدیل گاز طبیعی ایران و منطقه کاسپین – خزر به برق و صادرات آن به جای صادرات گاز طبیعی از طریق خط لوله و غیره به اقتصاد انرژی ایران و منطقه کمک کنند. به همین دلیل به ابتکار موسسه آموزشی و پژوهشی اتاق بازرگانی ایران‌‌، موسسه پژوهش و مدیریت در برنامه‌ریزی انرژی‌- دانشگاه تهران و یک شرکت اسکاتلندی در ۲۰ ژوئن ۲۰۱۶ توافقنامه‌ای در تهران امضا شد که براساس آن پلتفرمی ایجاد شد تا طرح شبکه انرژی کاسپین‌- خزر را پس از جلب و جذب حمایت مالی و صنعتی لازم مطالعه کنند. متاسفانه‌ وزارت نفت و وزارت نیرو و شرکت‌های تابعه از آن زمان تاکنون از طرح یاد شده حمایتی به عمل نیاورده‌اند.
دولتمردان در حکمرانی یکدست کنونی تحمل انتقاد ندارند و مدعی‌اند که هر کاری به نتیجه رسیده صفر تا صد آن در دولت سیزدهم شروع و تمام شده است. مردم هم باید این ادعا‌ها را بپذیرند. قبول داریم که در دولت‌های نهم و دهم و بعد در دولت‌های یازدهم و دوازدهم اهداف تعریف شده در دیپلماسی انرژی دولت‌های هفتم و هشتم پیگیری نشد و به دست فراموشی سپرده شد. درواقع تسلیم ارمنستان در برابر فشار نظامی باکو و بی‌تفاوتی روسیه که منجر به آوارگی بیش از صد هزار ارمنی قره‌باغی شد‌، این هشدار را می‌دهد که پیشنهاد ایران برای شبکه انرژی کاسپین-خزر را قرار است روسیه‌، ترکیه و سایر کشورها از مسیری غیر از ایران شروع و اجرایی کنند که لازم است این موضوع در ایران با جدیت تمام در وزارت نفت و وزارت نیرو دولت سیزدهم مورد بازنگری و اقدام و عمل لازم قرار گیرد.
جنگ نوار غزه و قره‌باغ برای گاز؟
حماس در عملیاتی که به خوبی طراحی و اجرا شد چهره شکست‌ناپذیری ارتش اسرائیل و موساد را به شدت تخریب و تحقیر کرد. شاید به همین دلیل است که رییس جمهوری آذربایجان الهام علی‌اف، گفته که در صورت موافقت ارمنستان، باکو آماده است فورا با این کشور بر سر میز مذاکره برای صلح بنشیند. الهام علی‌اف روز یکشنبه ۱۶ مهر ۱۴۰۲ در دیدار با ایراکلی گاریباشویلی نخست‌وزیر گرجستان در تفلیس تاکید کرد مشارکت گرجستان برای حل مناقشه قره‌باغ ضروری است. گاریباشویلی هم با اعلام آمادگی گرجستان برای نقش‌آفرینی در روند صلح میان آذربایجان و ارمنستان گفت که تفلیس همواره موضع بی‌طرفانه خود را حفظ کرده است.
در واقع قدرت‌های مطرح غربی و شرقی از ابتکار حماس و غافلگیری ارتش و نظام اطلاعاتی اسرائیل که خیلی روی آن حساب باز کرده بودند شوکه شدند و قصد دارند که مناقشات فعلی در منطقه کوهستانی قره‌باغ هرچه زودتر به اصطلاح جمع شود‌ تا گاز بیشتری از منطقه به اروپا صادر شود.
نتیجه‌گیری‌: فرصت برای ایران
شرایط فعلی منطقه کوهستانی قره‌باغ و نیز نوار غزه فرصت‌های ویژه و کم‌نظیری برای ایران فراهم آورده است که متاسفانه با شعارهای توخالی برخی از مسوولان در سطوح مختلف یا نمایندگان مجلس ممکن است به تهدید تبدیل شوند. فرمان دیپلماسی انرژی به‌طور طبیعی در دست وزارت نفت است که باید با دقت تمام با همکاری وزارت نیرو‌، بانک مرکزی‌، وزارت امورخارجه و… به‌روزرسانی شود و نقش ایران در بازار بین‌المللی جلب و جذب سرمایه در صنعت نفت‌، گاز و انرژی و نیز در بازار بین‌المللی انرژی در منطقه و جهان تعریف و تحکیم شود.
* کارشناس بین‌الملل انرژی