بلاتکلیفی گردشگری سلامت در ایران

گروه فرهنگ و گردشگری- گردشگری سلامت یکی از مهم‌ترین بخش‌های گردشگری کشور است که به سبب درگیر بودن نهادها و سازمان‌های متعدد با بلاتکلیفی‌هایی مواجه شده است. دخیل بودن بیمارستان‌ها، پزشکان، وزارت بهداشت، وزارت گردشگری، وزارت امور خارجه و البته سایه پررنگ دلال‌ها، سر و سامان دادن به وضعیت گردشگری سلامت در ایران را بسیار دشوار کرده است.
همین وضعیت باعث شده که رییس کل سازمان نظام پزشکی بر لزوم ساماندهی این موضوع و همچنین تعیین هزینه تمام‌شده درمان بیماران خارجی تاکید کند و در عین حال خواستار ملی‌شدن گردشگری سلامت شود.
برای تحقق ملی شدن گردشگری سلامت، اما ایجاد کارگروه‌های مرتبط و مشخص شدن وظایف و اختیارات هر یک از نهادهای درگیر امری حیاتی است. از سوی دیگر لازم است اقداماتی اثرگذار برای برخورد با دلال‌ها و سپردن این حوزه پرمسوولیت به نهادهای مرتبط انجام شود.
اهمیت توجه مضاعف به گردشگری سلامت در استان‌های مرزی
هر ساله بسیاری از بیمارستان‌ها و کلینیک‌های سراسر کشور پذیرای گردشگران سلامتی هستند که از کشورهای مختلف به ایران می‌آیند. به سبب وضعیت به نسبت بهتر و ارزان‌تر خدمات درمانی ایران نسبت به کشورهای همسایه و امکان سفر زمینی، استان‌های مرزی کشور نقشی پررنگ‌تر در جذب گردشگران درمانی دارند.
به عنوان نمونه استان آذربایجان‌غربی به سبب همجواری با اقلیم کردستان عراق و هزینه‌های پایین‌تر درمانی در ایران، ظرفیت بالقوه بالایی برای جذب گردشگران سلامت دارد. با این همه فعالیت‌های گسترده دلالان و سودجویان، امکان بهره‌مندی حداکثری و مطلوب از این ظرفیت را از کشور گرفته است.
این وضعیت نامناسب و جولان دلال‌ها در استان خراسان رضوی نیز وجود دارد. آن‌طور که داوود خوش‌شکن، مدیر گردشگری سلامت دانشگاه علوم پزشکی مشهد، درخصوص دلالان گردشگری سلامت در مشهد گفته: «براساس آمار غیر‌رسمی بیش از ۸هزار دلال گردشگری سلامت در مشهد داریم که تمایلی به رسمی و سازمان‌یافته شدن ندارند. ۲هزار و ۵۰۰ نفر از این افراد شناخته‌شده هستند و ۵ هزار و ۵۰۰ نفر به صورت غیر‌رسمی فعالیت دارند.»
وی معتقد است: «یکی از عللی که موجب افزایش دلالان و لیدرها در این صنعت شده، ارتباط دو غیر‌همگن به لحاظ زبانی است. گردشگران به دلیل آشنا نبودن با زبان، به دنبال فردی می‌گردند که آنها را به هم متصل کند، در نتیجه دلالی شکل می‌گیرد. افراد به بهانه زبان ورود پیدا کرده و سپس سوءاستفاده می‌کنند، تعرفه بیشتر می‌گیرند، گردشگران را به مکان‌هایی می‌برند، کالاهایی می‌فروشند و اقداماتی انجام می‌دهند که مورد تایید سیستم ما نیست.»
وضعیت نامساعد ایجادشده بر اثر حضور دلالان گردشگری سلامت در خوزستان نیز همواره مساله‌ساز بوده است.
در همین زمینه معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خوزستان وجود برخی دلال‌ها را مانع توسعه حوزه گردشگری سلامت در خوزستان دانست و گفت: برخی از این دلال‎ها مبالغ هنگفتی از مسافران عراقی که وارد خوزستان می‌شوند دریافت می‌کنند.
وی وجود دلال‌های حوزه گردشگری سلامت را آسیبی جدی به وجهه صنعت گردشگری در استان خوزستان دانست و این موضوع را تهدیدی جدی برای تلاش‌های فعالان حوزه گردشگری سلامت کشور قلمداد کرده است.
ضدتبلیغ برای کشور
فعالیت گسترده دلالان گردشگری سلامت در استان‌های مرزی و حتی در برخی شهرهای بزرگ کشور باعث شده که امکان نظارت صحیح بر ارائه خدمات درمانی به گردشگران وجود نداشته باشد.
در شرایط کنونی آن‌طور که فعالان حوزه گردشگری سلامت می‌گویند برخی افراد در پایانه‌های مرزی با کمک رابط‌هایی که در کشورهای هدف دارند، به محض ورود «مسافر-بیمار» به پایانه‌ها، آنها را به خانه‌های مسافر غیرمجاز برده و سپس بیماران را به پزشکانی که با آنان ارتباط برقرار کرده‌اند، متصل کرده و مبالغ کلانی دریافت می‌کنند.
نتیجه این روند معیوب آن است که گردشگران سلامت و درمان ورودی به ایران از خدمات دریافتی و هزینه‌های پرداختی رضایت نداشته باشند و با بازگشت به کشورشان دست به تبلیغ منفی برای این حوزه پردرآمد ایران بزنند.
برای عبور از این وضعیت نامطلوب، لازم است نهادهای مرتبط از جمله وزارت گردشگری و وزارت امور خارجه با هماهنگی یکدیگر و با مشارکت بخش خصوصی در کشورهای همسایه مبادی گردشگری سلامت، ایجاد کنند تا بیماران بتوانند به این دفاتر مراجعه کرده و مشاوره‌های لازم برای دریافت خدمات مطلوب و استاندارد دریافت کنند.
از سوی دیگر، اطلاع‌رسانی صحیح در زمینه خدمات و همچنین نرخنامه‌های مربوط به گردشگری سلامت در وب‌سایت‌های چندزبانه از جمله دیگر راهکارهایی است که برای حذف دلال‌های گردشگری سلامت می‌تواند طرف توجه قرار گیرد.
برخی صاحب‌نظران بر این عقیده‌اند که برای غلبه به این مشکل اداره کل راهداری و حمل‌و‌نقل جاده‌ای در استان‌های مرزی می‌توانند با اختصاص مکان‌هایی به شرکت‌های گردشگری سلامت در پایانه‌های ورودی، بخش مهمی از مشکلات این حوزه در زمینه ساماندهی مسافرانی که از کشورهای همسایه می‌آیند را سامان دهند.
با ادامه روند فعلی و نیز با تکیه بر فعالیت‌های دیمی در حوزه گردشگری سلامت اما نتیجه‌ای به جز ضدتبلیغ برای ایران و از دست رفتن فرصت مساعد موجود به دست نخواهد آمد.
لزوم هماهنگی بین‌دستگاهی
پیدا شدن چالش درخصوص فعالیت‌های گردشگری سلامت و رخنه دلالان به این حوزه اما شاید بیش از هر چیز به عدم فعالیت موثر و هماهنگ دستگاه‌های مرتبط کشور در این حوزه مربوط باشد. وزارت بهداشت، وزارت امور خارجه و وزارت گردشگری مهم‌ترین نهادهای تاثیرگذار در حوزه گردشگری سلامت ایران هستند که در صورت فعالیت هماهنگ این امکان را خواهند داشت که دست فعالان را از این حوزه کوتاه کنند.
مرتضی صفری مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری آذربایجان‌غربی در این خصوص معتقد است: متاسفانه سازوکار دقیقی در این مورد تعریف نشده است و برخی افراد ناشناخته، دلال و سودجو بیماران را شناسایی کرده و به استان می‌آورند.
این مقام مسوول ابراز داشت: عدم‌هماهنگی بین میراث فرهنگی و علوم‌پزشکی یکی از اساسی‌ترین دلایلی است که باعث شده گردشگری سلامت مسیر خود را به خوبی طی نکند.
وی خاطرنشان کرد: برای رونق و توسعه گردشگری سلامت باید دستگاه‌های مربوطه از جمله دانشگاه علوم پزشکی و اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان ارتباط تنگاتنگی داشته و حمایت‌های لازم را از این حوزه داشته باشند.
در همین راستا دکتر علیرضا زالی رییس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی نیز وجود بازارهای پنهان، غیر‌رسمی و غیرقانونی را باعث عدم‌امکان رشد بازارهای رسمی گردشگری سلامت دانسته و بر لزوم حذف مبادی غیرقانونی و غیررسمی در این حوزه تاکید کرده است.
باتوجه به شرایط فعلی به نظر می‌رسد برای حل مشکل حضور گسترده دلالان در گردشگری سلامت و وضعیت نامطلوب این حوزه، دولت باید وارد عرصه‌شده و با ایجاد هماهنگی بین نهادهای زیرمجموعه و بخش خصوصی درگیر، وضعیت گردشگری سلامت در ایران را یک‌بار برای همیشه سر‌و‌سامان دهد.