همه بودجه را حقوق می‌دهند!

گروه جامعه- مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی به عملکرد بودجه وزارت آموزش‌وپرورش در هشت ماهه نخست سال ۱۴۰۲ پرداخته است. آموزش‌وپرورش از مهم‌ترین وزارتخانه‌های کشور است که به دلیل دخالت مستقیم در تربیت نیروی انسانی نقش مهمی در وضعیت آتی کشور ایفا می‌کند. این بخش در سال‌های اخیر با مشکلات عدیده‌ای درگیر بوده که به باور کارشناسان یک علت مهم آن تخصیص بودجه نامناسب است. بررسی عملکرد بودجه از جمله مقدمات بودجه‌ریزی برای سال آتی است. این بررسی نشان می‌دهد برخی تبصره‌هایی که بعضا به سختی تصویب می‌شود، فاقد عملکرد هستند و برخی ردیف‌های بودجه‌ای نیز کمترین میزان تخصیص را دارند. تا پایان آبان‌ماه از کل اعتبارات هزینه‌ای عمومی وزارت آموزش‌وپرورش که ۱۹۶هزار میلیارد تومان است، ۵/۶۷ درصد یعنی معادل ۱۳۱هزار میلیارد تومان تخصیص یافته که از این مبلغ ۱۱/۹۰ درصد صرف پرداخت حقوق و دستمزد شده است. از اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور (۸/۷ هزارمیلیارد تومان) که عمده و مهم‌ترین بخش اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای وزارت آموزش‌وپرورش را تشکیل می‌دهد، تا پایان آبان ماه تنها ۲۵درصد معادل ۹/۱ هزار میلیارد تومان تخصیص داده شده است. این وضعیت گویای آن است که تقریبا هر آنچه که بودجه به وزارت آموزش‌وپرورش تخصیص داده شده، صرف پرداخت حقوق و دستمزد شده و عملا به پروژه‌های تحولی یا ساخت‌وساز مدارس بودجه‌ای که حلال مشکلات باشد، اختصاص نیافته است. البته باید به این نکته نیز اشاره داشت که یکی از اصلی‌ترین دلایلی که موجب کمبود بودجه می‌شود، عدم برآورد دقیق همه هزینه‌ها و مصارف از سوی آموزش‌وپرورش و نبود آمارها و سنجه‌های دقیق و شفاف است. درخصوص تبصره‌های بودجه‌ای مرتبط با آموزش‌وپرورش نیز در برخی موارد به دلیل مشکلات فرآیند اجرا یا قدرت پایین آموزش‌وپرورش در چانه‌زنی نسبت به سایر حوزه‌ها، تخصیص تام و کاملی دیده نمی‌شود.
هیچ خبری از پروژه‌های تحولی یا ساخت‌وساز مدارس نیست
این وضعیت گویای آن است که تقریبا بودجه وزارت آموزش‌وپرورش، صرف پرداخت حقوق و دستمزد شده و عملا به پروژه‌های تحولی یا ساخت‌وساز مدارس بودجه‌ای که حلال مشکلات است، اختصاص نیافته است. یکی از دلایلی که موجب کمبود بودجه می‌شود، عدم برآورد دقیق همه هزینه‌ها و مصارف ازسوی آموزش‌وپرورش و نبود آمارها و سنجه‌های دقیق و شفاف است. درخصوص تبصره‌های بودجه‌ای مرتبط با آموزش‌وپرورش نیز در برخی موارد به دلیل مشکلات فرآیند اجرا یا قدرت پایین آموزش‌وپرورش در چانه‌زنی نسبت به سایر حوزه‌ها، تخصیص تام و کاملی دیده نمی‌شود.
ایجاد تحول در چنین وضعیتی ناممکن است
ریشه بسیاری از کمبودها و ناکارآمدی‌ها در نظام آموزش‌وپرورش را باید در بودجه این وزارتخانه جست‌وجو کرد. آنجا که با وجود برنامه‌ریزی‌های دقیق به دلیل عدم تخصیص بودجه، کاری پیش نمی‌رود و صرفا با بودجه‌های اندک، وظایف روزانه انجام‌شده و حقوق و دستمزد ماهانه کارمندان پرداخت می‌شود و عملا ایجاد تحول در چنین وضعیتی ناممکن است. درخصوص سهم ۴۰ درصدی آموزش‌وپرورش ۲۷/۰ درصد از کل ۹ درصد مالیات بر ارزش‌افزوده به دلیل غیرشفاف بودن کل میزان مالیات بر ارزش‌افزوده، محاسبه سهم آموزش‌وپرورش و در نتیجه راستی‌آزمایی میزان تخصیص داده‌شده، ممکن نیست.
وضعیت اعتبارات هزینه‌های ردیف‌های برنام‌های وزارت آموزش‌وپرورش
اعتبارات تخصیص‌یافته تا پایان ماه هشتم ۵/۶۷ درصد کل اعتبارات آموزش‌وپرورش، معادل تقریبی ۱۳۱هزار میلیارد تومان بوده که این عدد بیش از انتظار تحقق در هشت ماه است. قابل توجه آنجاست که از این مبلغ ۱۱۸هزار میلیارد تومان، معادل ۱۱/۹۰ درصد، صرف پرداخت حقوق کارکنان رسمی، پیمانی و قراردادی و بازنشستگان شده است.
وضعیت اعتبارات هزینه‌ای سازمان‌ها و دستگاه‌های تبعه وزارت آموزش‌وپرورش
مطابق اطلاعات آمده تا پایان آبان‌ماه سال جاری، ۲۹۸ میلیارد تومان برای اجرای سند تحول بنیادین وزارت آموزش‌وپرورش و ۴۴۸ میلیارد تومان برای فعالیت‌های پرورشی و امور تربیتی اختصاص داده شده است. قابل توجه آن است که بودجه اجرای سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش با بودجه فعالیت‌های پرورشی و امور تربیتی دانش‌آموزان یکسان است.
کمک به صندوق ذخیره فرهنگیان مساوی با صفر
ردیف کمک به صندوق ذخیره فرهنگیان که در واقع پرداخت سهم دولت به این صندوق است نیز فاقد عملکرد است. دلیل صفر بودن این ردیف آن است که پس از تصویب بند «ک» تبصره ۱۲ قانون بودجه سال ۱۴۰۰ که در آن وزارت آموزش‌وپرورش مکلف شد، اساسنامه صندوق را اصلاح و به تصویب مجلس برساند، پرداخت اعتبارات این ردیف نیز منوط به تصویب اساسنامه شد که با توجه به عدم تقدیم اصلاحیه اساسنامه به مجلس شورای اسلامی، اعتباری به این ردیف تخصیص نمی‌یابد.
بودجه تخصیص‌یافته به ادارات کل آموزش‌وپرورش استان‌ها در هشت ماه ۸۹ /۴ هزارمیلیارد تومان بیش از ماخذ هشت‌دوازدهم است که این وضعیت می‌تواند به کسری بودجه در انتهای سال بینجامد. آموزش‌وپرورش در ۷ماهه سال ۱۴۰۲ در مجموع ۳۰۴میلیارد تومان از محل اجاره ساختمان‌ها و اراضی و ۳۹۷ میلیارد نیز از محل عوارض شهرداری‌ها کسب درآمد داشته است. مراکز آموزشی، رفاهی، بهداشتی، درمانی و فرهنگی نیز مجموعا ۶۴‌/۱هزار میلیارد تومان درآمد داشته‌اند. هنرستان‌های فنی‌وحرفه‌ای نیز ۹۹ میلیارد تومان کسب درآمد کرده‌اند و شواهد نشان می‌دهد ساماندهی این فعالیت‌ها می‌تواند موجب افزایش درآمدها شود.
تخریب و بازسازی مدارس غیراستاندارد متوقف شده است
تاکنون ۱/‌۲۲درصد از کل اعتبارات هزینه‌ای ابلاغی به سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور تخصیص داده شده که این میزان ۸۱ میلیارد تومان کمتر از ماخذ هشت‌دوازدهم بوده است. از اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای نیز ۲۵ درصد یعنی معادل ۹‌/۱ همت تا پایان آبان‌ماه تخصیص پیدا کرده که بسیار کمتر از حد انتظار ماخد هشت‌دوازدهم است و در برخی ردیف‌ها همچون تخریب و بازسازی مدارس غیراستاندارد تخصیص تنها حدود ۱۰ درصد است که در واقع به معنای توقف برنامه‌هاست! اعتبارات ردیف‌های متفرقه نیز عملکرد مطلوبی نداشته و عملکرد عمده این ردیف‌ها صفر است.
فراموشی عمران
وزارت آموزش‌وپرورش به جز بودجه‌ای که دولت برایش در نظر می‌گیرد درآمدهای اختصاصی هم دارد که حاصل از اجاره ساختمان‌ها و اراضی، خدمات بهداشتی- درمانی، عوارض شهرداری، مراکز آموزشی رفاهی، خدمات آموزشی و فرهنگی و منابع حاصل از فروش ماشین‌آلات و تجهیزات دولتی است. به این ترتیب طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس در هشت ماهه امسال، آموزش‌وپرورش از محل اجاره ساختمان‌ها و اراضی ۳۰۴ میلیارد تومان، از محل عوارض شهرداری ۳۹۷ میلیارد تومان و از مراکز آموزشی، رفاهی، بهداشتی، درمانی و فرهنگی نیز ۶/۱ هزارمیلیارد تومان درآمد داشته است، اما تامل‌برانگیز این است که از اعتبارات کل و این درآمدها سهم قابل‌توجهی به حوزه عمرانی آموزش‌وپرورش تعلق نگرفته است. مرکز پژوهش‌های مجلس گزارش می‌دهد که تا پایان آبان امسال فقط ۲۲درصد از اعتبارات هزینه‌ای و همچنین ۲۵درصد از اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای به سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور اختصاص یافته که بسیار کمتر از حد انتظار است، به‌طوری که دربرخی ردیف‌ها از جمله تخریب و بازسازی مدارس غیراستاندارد با تخصیص فقط ۱۰ درصد اعتبارات، عملا برنامه‌ها متوقف شده است.
در نهایت مرکز پژوهش‌های مجلس نتیجه‌گیری کرده که تقریبا همه چیزی که به آموزش‌وپرورش تخصیص داده شده برای پرداخت حقوق کارکنان و بازنشستگان این وزارتخانه صرف شده و به پروژه‌هایی که وضعیت آموزشی را متحول خواهند کرد، چیزی نرسیده است. به همین دلیل بسیاری از کارشناسان بر این عقیده‌اند که وضعیت آموزش‌وپرورش بسیار وخیم است و دولت باید به این امر ورود کند.