اروپا چگونه بدون گاز روسیه سر کرد؟

محسن داوری- اروپا با وجود کاهش شدید وابستگی گازی خود به روسیه، توانست با زمستان سال گذشته و امسال خود سر کند؛ موضوعی که باعث تعجب بسیاری از تحلیلگران انرژی و گازی جهان شد.
به گزارش میز نفت، از آغاز جنگ اوکراین، مهم‌ترین راهبرد اتحادیه اروپا، تلاش برای تنوع بخشیدن به واردات انرژی خود و پایان دادن به واردات سوخت‌های فسیلی از روسیه بوده و با موفقیت به امنیت عرضه ما در سال ۲۰۲۳ میلادی کمک کرده است. در ادامه به بررسی ابعاد مختلف این موفقیت می‌پردازیم.
در فوریه ۲۰۲۲ میلادی، بخش انرژی اتحادیه اروپا با تهاجم تمام‌عیار روسیه به اوکراین و تلاش برای تسلیحاتی کردن واردات انرژی اروپا، وارد گستره‌ای نامشخص شد که مساله امنیت تامین انرژی اتحادیه اروپا را در کانون توجه قرار داد.
با وجود وابستگی نیمی از واردات گاز اتحادیه اروپا از روسیه و سهم بزرگ زغال‌سنگ و نفت، اتحادیه اروپا با یک چالش مضاعف روبه‌رو بود: حفظ امنیت منابع انرژی خود و نگه‌داشتن قیمت‌ها در سطوح بسیار مقرون‌به‌صرفه.
چشم‌انداز واردات انرژی اتحادیه اروپا در دو سال اخیر به میزان قابل‌توجهی تغییر کرده است. اگرچه کل تقاضای گاز ما قبل از جنگ حدود ۴۰۰ میلیارد مترمکعب در سال بود که تنها حدود ۱۰ درصد آن را تولید داخلی پوشش می‌داد، واردات ۱۵۰ میلیارد مترمکعبی اتحادیه اروپا از روسیه در سال ۲۰۲۱ تقریبا به نصف کاهش یافت و به ۸۰ میلیارد مترمکعب در سال ۲۰۲۲ میلادی و به ۴۳ میلیارد مترمکعب در سال ۲۰۲۳ میلادی کاهش یافت.
به صورت خلاصه، وابستگی اتحادیه اروپا به گاز روسیه از ۴۵ درصد در سال ۲۰۲۱ میلادی به تنها ۱۵ درصد در سال ۲۰۲۳ میلادی کاهش یافت.
این دستاورد در سایه پروژه کمیسیون اروپا در می‌۲۰۲۲ میلادی و در پاسخ مستقیم به اقدامات روسیه، به دست آمده است. هدف آن تقویت امنیت انرژی اروپا با صرفه‌جویی در انرژی، تسریع به‌گذار به انرژی پاک و تنوع بخشیدن به منابع واردات انرژی اروپاست.
در بلندمدت، امنیت انرژی اتحادیه اروپا با جایگزینی سوخت‌های فسیلی وارداتی با انرژی‌های تجدیدپذیر تولید داخل و بهبود بهره‌وری انرژی و با هدف اتحادیه اروپا تبدیل شدن به اولین قاره بی‌طرف آب‌وهوا در جهان تا سال ۲۰۵۰ میلادی حاصل می‌شود.
باید دانست که مصرف انرژی در قاره سبز در حال افزایش است و از سال ۲۰۰۴ تا ۲۰۲۲ میلادی بیش از دوبرابر شده است. گاز طبیعی هنوز حدود یک‌چهارم مصرف انرژی اتحادیه اروپا را تشکیل می‌دهد و اتحادیه اروپا هنوز به شدت به تامین‌کنندگان خارجی برای این سوخت متکی است. به همین دلیل است که تنوع عرضه گاز و همکاری با شرکای قابل اعتماد، نقش حیاتی در تضمین امنیت عرضه برای شهروندان اروپایی تا زمانی که به هدف کربن‌زدایی کامل برسیم، دارد.
تنوع بخشیدن به منابع انرژی
بحران انرژی درس سختی به بازار انرژی اروپا داد. سهم بزرگ واردات نفت و گاز روسیه در ترکیب انرژی اروپا باعث ایجاد وابستگی بیش از حد به یک تامین‌کننده واحد و غیرقابل اعتماد شده بود.
اطمینان از تنوع بیشتر در منابع واردات انرژی به این معنی است که اگر یک منبع به هر دلیلی ناگهان قطع شود، اثرات آن کمتر احساس می‌شود. تجارت با شرکای انرژی قابل پیش‌بینی‌تر و با‌ثبات‌تر، خطر اختلال‌ها آسیب‌رسان در عرضه انرژی را تا حد زیادی به حداقل می‌رساند.
ترکیبی از خط لوله قابل اعتمادتر و واردات گاز طبیعی مایع (LNG) برای غلبه بر وابستگی اتحادیه اروپا به واردات گاز روسیه بسیار مهم بود. در نتیجه‌ نروژ و ایالات‌متحده در سال ۲۰۲۳ میلادی به تامین‌کنندگان اصلی گاز ما تبدیل شدند که به ترتیب ۳۰ و ۱۹ درصد از کل واردات گاز ما را تشکیل می‌دادند.
تقویت موقعیت اروپا در بازار جهانی انرژی
این وضعیت مستلزم بازاندیشی درباره وضعیت موجود در بازار انرژی اتحادیه اروپا بود. با وجود تقاضای چشمگیر کشورهای اتحادیه اروپا به همبستگی در این زمینه، در روزهای اولیه بحران، شاهد بودیم که بازیگران اتحادیه اروپا به صورت ناخواسته در تلاش برای تامین منابع، در بازار جهانی انرژی از یکدیگر پیشی می‌گیرند.
در پاسخ به این رقابت در بحران انرژی در اتحادیه اروپا، پلتفرم انرژی اتحادیه اروپا در ۷ آوریل ۲۰۲۲ میلادی برای کمک به تامین انرژی اتحادیه اروپا و به منظور حذف تدریجی وابستگی به گاز روسیه به روشی هماهنگ از طریق تجمیع تقاضا و خرید مشترک تاسیس شد.
این پلتفرم در سال ۲۰۲۳ میلادی راه‌اندازی شد تا به تضمین تامین انرژی کافی برای زمستان ۲۰۲۴-۲۰۲۳ میلادی کمک کند. مدیران آن تلاش کردند تا کانالی برای تجمیع تقاضا جهت گاز توسط همه شرکت‌های گازی مستقر در اتحادیه اروپا و جذب عرضه از تامین‌کنندگان بین‌المللی فراهم کنند.
چهار دور مناقصه از آوریل تا دسامبر ۲۰۲۳ سازماندهی شد. در واقع، در طول این دورها، پس از جست‌وجوی رقابتی‌ترین پیشنهادات تامین‌کنندگان بین‌المللی، بیش از ۴۲ میلیارد مترمکعب گاز برای پوشش تقاضای اروپا تامین شد.
به صورت کلی، پلتفرم انرژی اتحادیه اروپا نتایج بسیار خوبی در تجمیع تقاضا و هماهنگی خرید گاز طبیعی ارائه و علاقه شدید بازیگران بازار را به خود جلب کرد. از آنجایی که بحران انرژی هنوز تمام نشده است، وزرای انرژی اتحادیه اروپا در ۱۹ دسامبر ۲۰۲۳ میلادی توافق کردند این چارچوب قانونی را یک‌سال دیگر تمدید کنند.