هراس از وعده‌های اطمینان‌بخش

نادر کریمی‌جونی- دولت تلاش گسترده‌ای انجام می‌دهد تا به فعالان اقتصادی، تولیدکنندگان و شهروندان اطمینان دهد که آسمان اقتصاد ایران آفتابی و صاف است و آنچه در مورد احتمال وقوع طوفان و وجود ابرهای سیاه و دلهره‌آور در این آسمان گفته می‌شود، در واقع شایعه‌هایی است که بدخواهان و دشمنان بر زبان می‌آورند و نه‌فقط صحت ندارد، بلکه اصولا ایرانیان نباید توجه چندانی به این‌گونه شایعات کنند. روشن است که آنچه در روزهای اخیر در بازار غیررسمی ارز رخ داد و نگرانی‌هایی را برانگیخت، همواره از سوی مقامات دولتی و مراجع ذی‌ربط انکار یا کم‌اهمیت جلوه داده می‌شود.

این در حالی است که شهروندان ایرانی، نه در دولت‌های گذشته و نه در این دولت هیچ‌گاه چنین تحولاتی را کم‌اهمیت ندانسته و همواره آن را در محاسبات اقتصادی خود لحاظ کرده‌اند. تازه‌ترین موضع‌گیری در این‌‌باره به اظهارات سیدابراهیم رییسی در دیدار عیدانه مقامات و مسوولان کشور با رهبری بازمی‌گردد که در آن رییس‌جمهوری در وهله اول تمام شاخص‌های اقتصادی کشور را در جهت بهبود اوضاع ارزیابی کرد و مواردی مانند رشد نقدینگی و… را هم نشان‌دهنده افزایش قدرت اقتصادی کشور دانست. وی در همین دیدار بالاخره پس از گذشت چندهفته از وقوع نوسان‌های افزایشی در قیمت دلار بازار غیررسمی، این افزایش قیمت را غیرواقعی و عددسازی توصیف کرد و با بیان اینکه بیش از ۶۷میلیارد دلار درآمد ارزی در سال گذشته حاصل شده است، به فعالان اقتصادی و تولیدکنندگان اطمینان داد که ارز لازم برای واردات کالاها و تجهیزات موردنیاز کشور تامین شده و هیچ نگرانی در این‌باره وجود ندارد.

برای بسیاری از شهروندان ایرانی، شنیدن اظهارات سیدابراهیم رییسی در این نشست، شنیدن حرف‌های تکراری بود. رییس‌جمهوری بر این نکته تاکید کرد که رقم‌های بازار ارزی غیررسمی که او آن را بازار قاچاق توصیف کرد، عددسازی و فاقد اعتبار است اما نگفت که این عددسازی و رقمی که دلالان آن را اظهار می‌کنند، آیا بر سایر قیمت‌ها در بازار تاثیر دارد یا خیر؟ در عین حال چندان اهمیتی ندارد که اعضای دولت، نرخ دلار در بازار قاچاق را دارای تاثیر یا فاقد تاثیر بر نرخ‌ها در کشور بدانند چراکه این نرخ به نحو غیرقابل انکاری بر سایر بازارها و قیمت‌ها تاثیر می‌گذارد و اقتصاد کشورمان را آسیب‌پذیر می‌سازد. همین تاثیر و آسیب‌پذیری باعث شده تا برخی فعالان اقتصادی و حتی تولیدکنندگان ترجیح دهند که به جای ریال ایران، دلار آمریکا یا یوروی اروپا را در ازای فروش کالا و خدمات خود دریافت کنند. این تولیدکنندگان می‌گویند که دریافت ارز به جای پول ملی در ازای فروش کالا و خدمات، قدرت بنگاه را در هنگام وقوع تکانه‌ها و بحران‌های اقتصادی حفظ می‌کند.

در این نقطه، پرسش مهم از رییس‌جمهوری و همکاران اقتصادی او این است که وقتی در مورد غیرقانونی بودن عددسازی برای نرخ دلار صحبت می‌کردند، به این تاثیرهای واقعی که باعث اتخاذ رفتار پیشگیرانه در نزد فعالان اقتصادی و تولیدکنندگان شده، توجه کرده‌اند و در جهت رفع نگرانی‌های مرتبط، تمهیداتی اندیشیده‌اند؟ دست‌کم رییسی در سخنرانی خود به این نکته نه اهمیت داد و نه درباره آن چیزی بیان کرد.

اگرچه از هم‌اکنون که هنوز فروردین‌ماه به پایان نرسیده و کشور از تعطیلات عید نوروز و عید فطر خارج نشده است، نمی‌توان درباره آنچه در ماه‌های پیش‌رو بر اقتصاد ایران حاکم می‌شود پیشداوری کرد اما در مورد اطمینان‌بخشی آقای رییس‌جمهوری به تولیدکنندگان و فعالان اقتصادی، تجربه سال گذشته وجود دارد که قابل استناد است. این نکته مهم را هم در نظر بگیرید که در سال گذشته دست‌کم در نیمه نخست سال، موضوع بحران در سرزمین‌های اشغالی و سطح تخاصم میان تهران با واشنگتن و تل‌آویو به نقطه فعلی نرسیده بود و آرامش در بازارهای خاورمیانه حاکم بود. در همان هنگام ارتباط ایران با ایالات‌متحده چنان نزدیک شده بود که با وجود ایراد انتقادهای زیاد در محافل گوناگون، دولت بایدن برخی پول‌های ایران را از بلوکه خارج کرد و جمهوری اسلامی ایران توانست این پول‌ها را تصاحب کند. به این ترتیب اصولا و از منظر بین‌المللی شرایط بهتر و امیدوارکننده‌تری برای ایران در سال گذشته وجود داشته است. هرچند این شرایط امیدوارکننده در نیمه دوم سال تغییر کرد.

در سال گذشته وضعیت چندان آرامی بر تخصیص منابع ارزی حاکم نبوده است؛ اگر از ماجرای پرافت‌وخیز تخصیص و پرداخت ارز مسافری که در زمانی حتی مسافران اربعین را هم به دشواری انداخت، عبور کنیم، در مورد پرداخت ارز برای تامین مایحتاج و نیاز صنایع هم چندان اوضاع خوبی حاکم نبوده است. بارزترین نمونه در این‌باره به واردات مواداولیه برای تولید تایر خودرو بازمی‌گردد که عدم تامین ارز، چه برای واردات تایر و چه برای واردات مواد اولیه آن، باعث کمبود تایر در بازار شد و قیمت‌های تایر مخصوصا برای خودروهای سنگین مانند انواع کامیون و کشنده‌ها و نیز اتوبوس، به گونه جهشی افزایش یافت و رکودهای بی‌سابقه‌ای در گرانی لاستیک خودرو ثبت کرد.

در سایر صنایع و از جمله در صنعت لوازم‌خانگی، حتی برای واردات ماشین‌آلات و مواد اولیه نساجی، ماشین‌آلات معدنی، مواد اولیه کاغذ و… اوضاع خوبی برای تامین و تخصیص ارز حاکم نبود تا جایی که اکبری‌تالارپشتی رییس کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی در دی‌ماه  سال گذشته زبان به اعتراض گشود و گفت: آیا خجالت‌آور نیست که به صنعت گفته شود ارز نداریم؟ در نشست‌هایی که میان اعضای اتحادیه‌های تولیدی از جمله در صنایع تایر، لوازم خانگی، نساجی، تولیدکنندگان شیرخشک و… با مقامات وزارت صمت و سایر اعضای کابینه در نیمه دوم سال گذشته انجام شد، بارها صنعتگران و تولیدکنندگان نسبت به اینکه ارز مورد نیازشان برای واردات کالاها و مواد اولیه تامین نشده، اعتراض کردند. شبیه همین اعتراض از سوی واردکنندگان نهاده‌های کشاورزی و مواد اولیه و تکنیکال برای تولید سموم و کود ایراد شده است.

تازه‌ترین رویداد در این‌باره پیامکی بود که بانک مرکزی آن را در اسفندماه سال گذشته برای برخی واردکنندگان ارز ارسال و طی آن اعلام کرد که ارز به آنها تعلق نمی‌گیرد و سهمیه ارزی‌شان به اتمام رسیده است. این موضوع دردسر زیادی برای تولیدکنندگان به همراه داشت چراکه بسیاری از تولیدکنندگان و واردکنندگان به صورت اعتباری کالا، مواد اولیه و ماشین‌آلات را وارد کرده بودند و فقط منتظر تخصیص و پرداخت ارز بودند تا کالا یا تجهیز خود را از گمرک ترخیص کنند اما در حالی که تمام تشریفات واردات به‌طور قانونی انجام پذیرفته و بانک مرکزی هم با تخصیص و پرداخت ارز موافقت کرده بود، ناگهان در هفته‌های پایانی سال، به اتمام رسیدن سهمیه ارزی به واردکنندگان اعلام شد. واردکنندگان برای ترخیص کالای خود یا باید منتظر ورود به سال‌۱۴۰۳ و دریافت ارز از سهمیه سال جدید می‌شدند یا کالای واردشده را به کشور مبدا عودت می‌دادند.

دقیقا معلوم نیست که وعده بیان‌شده ابراهیم رییسی در فروردین‌ماه‌۱۴۰۳ آیا به سرنوشت تخصیص و تامین ارز در سال گذشته دچار خواهد شد. قدرمسلم آن است که تجربه ناکامی و عدم تحقق وعده‌های گذشته باعث شده تا شهروندان ایرانی همواره از این‌گونه اطمینان‌بخشی‌ها، هراس داشته باشند.