مروری بر روندهای آتی در حوزه لجستیک و زنجیره تامین

روند مزبور یک راهبرد کلیدی در راستای کاستن از ترافیک شهری و کاهش انتشار گازهای آلاینده است که گام مهمی به سمت پایداری محسوب می‌شود.

یکی دیگر از روندهای آتی در صنعت لجستیک و زنجیره تامین، نوآوری در انبارداری با کمک انبارداری روباتیک و اتوماسیون است. این فناوری با معرفی کارایی‌هایی که فراتر از جایگزینی نیروی کار است، جدیدترین سیستم‌های ذخیره‌سازی و بازیابی خودکار، استفاده بهینه از فضای انبارها را فراهم می‌آورد. از سوی دیگر اتوماسیون و روباتیک با برعهده گرفتن وظایف تکراری، بهره‌وری را افزایش می‌دهد. این فناوری‌ها نه‌تنها کارایی عملیاتی را بهبود می‌بخشند، بلکه خطاها را کاهش می‌دهند و تغییر به سمت ایجاد انبارهای دیجیتال و انعطاف‌پذیر را امکان‌پذیر می‌کنند. یکی دیگر از مزایای این فناوری‌ها، امکان استفاده بیشتر از فضاهای عمودی انبارها، بدون نیاز به گسترش افقی فضاهای انباری است. تجربیات شرکت‌های فعال در طراحی انبارهای هوشمند (همچون بوستون داینامیکز ) نشانگر این مهم است که روبات‌ها می‌‌توانند در انبارهای با تراکم بالا چابکی قابل‌توجهی داشته باشند.

تحول دیجیتال یکی دیگر از روندهای آتی در حوزه لجستیک و زنجیره تامین است. در واقع حرکت کسب‌وکارها در این راستا، امری حیاتی برای چابک ماندن زنجیره‌های تامین در مواجهه با تغییرات مختلف اقتصادی و سیاسی و نیز دستیابی به اهداف پایداری است. مطالعات نشان می‌دهند که حدود ۹۰درصد کسب‌وکارهایی که در سال ۲۰۲۳ راه‌حل‌های فناوری جدید را اتخاذ کرده‌اند، سرمایه‌گذاری بلندمدت جهت ایجاد اکوسیستم‌های دیجیتال جامع را یک راهبرد ضروری تلقی می‌کنند.

تحول دیجیتال در زنجیره‌های تامین به‌واسطه تلفیق انواع فناوری‌ها – اعم از یادگیری ماشینی، اینترنت اشیا و هوش‌مصنوعی – تحقق می‌یابد که بسیار فراتر از تصور انسان می‌تواند پویایی عملیات را تغییر دهد.

فناوری‌های فوق، با کمک تجزیه و تحلیل مجموعه‌ای از داده‌های گسترده (کلان‌داده‌ها) جهت پیش‌بینی تقاضا، تصمیم‌گیری هوشمندانه‌تر و سریع‌تر در زنجیره تامین را ممکن می‌سازند. براساس یکی از پیمایش‌های انجام‌شده در سال‌۲۰۲۳، ۸۵درصد از شرکت‌های مورد بررسی قبلا راه‌حل‌های هوش‌مصنوعی را اتخاذ کرده‌اند و ۴۵درصد آنها تاثیرات این فناوری را بر مدیریت زنجیره تامین خود پیش‌بینی می‌کنند.

اینترنت اشیا به عنوان یکی از فناوری‌های دخیل در تحول دیجیتال، دید کامل و جامعی را نسبت به وضعیت عملیات در زنجیره‌های تامین ارائه می‌دهد، به‌خصوص امکان ردیابی بلادرنگ محموله‌ها و بهینه‌سازی عملیات لجستیک را فراهم می‌کند. در حال حاضر حدود بیش از ۱۵میلیارد دستگاه و وسیله مبتنی‌بر اینترنت اشیا در جهان وجود دارند که بر اساس تحقیقات موسسه دیتا‌پورت، تا سال ۲۰۳۰ تعداد آنها به بیش از ۴/۲۵میلیارد خواهد رسید.

یکی دیگر از مهم‌ترین روندهایی که در حوزه لجستیک و زنجیره تامین مورد توجه قرار گرفته است، فناوری بلاکچین است. این فناوری با افزایش امنیت و شفافیت، تحولاتی را در زنجیره تامین ایجاد خواهد کرد. بلاکچین با پایگاه اطلاعاتی غیرمتمرکز خود، تراکنش‌ها را به‌گونه‌ای ثبت می‌کند که تقریبا امکان دستکاری اطلاعات را از بین می‌برد و رویکردی کلیدی برای تبادل داده و ردیابی کالا ارائه می‌دهد. فناوری بلاکچین به‌ویژه در مبارزه با کالاهای تقلبی و اطمینان از انطباق اصالت و صحت آنها نقش ارزشمندی ایفا و ایمنی و کارایی عملیات زنجیره تامین را تضمین می‌کند. در واقع به کمک این فناوری می‌توان یک محصول معیوب را نه‌تنها در کارخانه تولیدکننده آن، بلکه در منابع تامین مواداولیه مورد استفاده در آن به صورت دقیق ردیابی کرد. گزارش اخیر موسسه مارکت ریسرچ فیوچر  نشان می‌دهد که این فناوری تاثیرات فزاینده‌ای در ساده‌سازی عملیات زنجیره‌های تامین دارد.

در نهایت باید گفت پذیرش پیشرفت‌های فناورانه و راه‌حل‌های نوآورانه و به‌کارگیری آنها در عصر حاضر دیگر امری اختیاری نیست و برای موفقیت کسب‌وکارهای فعال در حوزه لجستیک و زنجیره تامین از اصول اساسی به‌شمار می‌رود. کسب‌وکارها با آگاه ماندن از فناوری‌های نوین و سازگاری با رویکردهای نوآورانه می‌توانند در حین حرکت رو‌به‌جلو، با انعطاف‌پذیری نسبت به روندهای موجود، مزیت رقابتی خود در بازار را تضمین کنند. علاوه‌بر این در سال‌های اخیر زنجیره‌های تامین با اختلالات متعددی همچون همه‌گیری کرونا، جنگ اوکراین، تنش‌های شکل‌گرفته در غرب‌آسیا و ناامنی‌های ایجادشده برای حرکت کشتی‌ها در دریای سرخ مواجه بوده‌اند که چشم‌انداز آتی حاکی از تداوم این اختلالات در سال‌۲۰۲۴ است. از همین‌رو، به نظر می‌رسد نوآوری‌های فناورانه بتوانند به عنوان راهکاری برای مقابله با بخشی از این اختلالات مطرح شوند.

در رابطه با حرکت ایران به سمت روندهای نوین مورد اشاره باید گفت اگرچه تاکنون اقداماتی انجام شده است، اما با توجه به سرعت تحولات جهانی، در حال حاضر ایران در مراحل آغازین قرار دارد. به‌طور نمونه در سابقه تولید اولین خودروهای برقی ایرانی به بیش از دودهه برمی‌گردد و تاکنون شرکت‌های خصوصی و دولتی نمونه‌های اولیه و آزمایشی مختلفی از این تولید کرده‌اند، اما به دلیل ضعف دانش فنی و نبود زیرساخت‌ها، امکان تولید انبوه و فروش تجاری آنها فراهم نبوده است. با این حال باتوجه به روند افزایشی مصرف بنزین در کشور و نیاز به واردات آن، ورود جدی دولت به بحث برقی‌کردن ناوگان حمل‌ونقل کشور با محوریت وزارت صنعت، معدن و تجارت از سال‌۱۴۰۲، تولید خودروهای برقی ایرانی در اولویت قرار گرفت. هرچند کاهش مصرف بنزین یکی از مزایای استفاده از خودروهای برقی است، اما تامین انرژی برق مورد نیاز و احداث ایستگاه‌های شارژ به صورت گسترده، یکی از چالش‌هایی است که پیش‌روی صنعت خودروی برقی ایران قرار دارد. در مورد تولید و استفاده از وسایل نقلیه خودران و هواپیماهای بدون سرنشین نیز باید گفت در سال ۱۳۹۵ یکی از شرکت‌های بزرگ فعال در حوزه خرده‌فروشی آنلاین کشور، جهت تحویل سفارشات مشتریان اقدام به برگزاری مسابقه تولید آزمایشی ساخت پرنده بدون‌سرنشین حمل کالا برای مقاصد تجاری کرده است. درخصوص ایجاد انبارهای روباتیک و تمام هوشمند نیز به دلیل نیاز به سرمایه‌گذاری بالا و دانش فنی لازم، فعلا انبارهای موجود در ایران عمدتا نیمه‌مکانیزه هستند و به نظر نمی‌رسد انبار هوشمند تمام روباتیک در حال حاضر در کشور ایجاد شده باشد. در ارتباط با تحول دیجیتال در سطح کسب‌وکارهای حوزه لجستیک و زنجیره تامین اگرچه اقداماتی به صورت موردی در حال انجام است، اما تا تحقق واقعی این مقوله راه طولانی در پیش است. در نهایت درخصوص کاربرد فناوری بلاکچین در ایران باید گفت که این فناوری عمدتا در بخش‌های خدمات آنلاین، فین‌تک، فناوری اطلاعات و ارتباطات، بازی‌های کامپیوتری، انیمیشن و آموزش دیجیتال به‌کار گرفته شده است که عمدتا به صورت کلی بوده و نمی‌توان ادعا کرد که به‌طور تخصصی و فراگیر در حوزه لجستیک و زنجیره تامین نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

* استادیار موسسه مطالعات

و پژوهش‌های بازرگانی