معمای اصلاحات سعودی

عرفان ناظریه- در حالی که در هفته جاری نشست ویژه مجمع جهانی اقتصاد برای نخستین‌بار به جای داووس سوئیس در عربستان سعودی برگزار شد، بسیاری از تحلیلگران معتقدند از زمان آغاز فرآیند اصلاحات گسترده اقتصادی و اجتماعی در عربستان سعودی که با توجه به چشم‌انداز توسعه ۲۰۳۰میلادیِ این کشور صورت می‌پذیرد، شاهد تغییر برخی روندها، سنت‌ها، هنجارها و قوانین بودیم که در نوع خود، قابل توجه هستند. در واقع جدای از برخی موارد همچون اعطای برخی امتیازات و اختیارات به بانوان و مواردی از این دست که در این سال‌ها بیشتر مورد توجه رسانه‌ها و افکار عمومی بوده است، حداقل می‌توان به دو دسته از اصلاحات، یعنی تغییر ساختار بوروکراسی و حرکت به سمت خلق سرمایه از طریق منابع غیر‌نفتی همچون فناوری، معادن، حوزه‌های جدید صنعت گردشگری و غیره، در مسیر چشم‌انداز توسعه سعودی نام برد که شایان توجه است؛ اصلاحاتی که با اهداف گوناگون همچون تلاش برای تبدیل شدن به‌ هاب سرمایه‌گذاری (غیرنفتی) منطقه صورت می‌پذیرد.
حرکت به سمت سرمایه‌های غیرنفتی
در واقع همان‌طور که ذکر شد، به نظر می‌آید یکی از اهداف اصلاحات گسترده اقتصادی عربستان سعودی، در راستای توجه بیشتر بر منابع غیرنفتی و کاهش تمرکز بر خلق ثروت از طریق طلای سیاه باشد به طوری که تلاش برای جذب سرمایه در صنعت توریسم (جدای از گردشگری مذهبی و بازدید از مناطق مقدس اسلامی) و سرمایه‌گذاری در بخش معادن و فناوری‌های روز از جمله آنها است. برای مثال خبرگزاری بلومبرگ در تاریخ ۵ مارس ۲۰۲۴ میلادی، دست به انتشار گزارشی مبنی بر تلاش سعودی به منظور جذب مبلغ ۸۰‌میلیارد دلاری در جهت افزایش شمار گردشگران زد. همچنین در ۲۹فوریه سال جاری میلادی، عرب‌نیوز خبر از تلاش صندوق توسعه گردشگری عربستان سعودی در جهت توسعه پروژه‌های گردشگری کشاورزی داد. در واقع توریسم کشاورزی (Agritourism) اشاره به جاذبه‌های گردشگریِ مناطق روستایی و سکونتگاه‌های تعبیه شده در مزارع دارد که سعی می‌شود به وسیله آن، گردشگران را جذب کند.
از طرفی دیگر و در راستای سرمایه‌گذاری در بخش فناوری، روزنامه نیویورک‌تایمز در گزارشی مورخ ۱۹مارس ۲۰۲۴ میلادی، خبر از قصد حکام سعودی برای سرمایه‌گذاری ۴۰‌میلیارد دلاری در حوزه هوش مصنوعی داد. موضوعی که در کنار خبر اخیر خبرگزاری اِج میدل ایست مبنی بر انتظار مسوولان پلتفرم ابری گوگل(Google Cloud) ، به منظور داشتن سهم ۱۱۰‌میلیارد دلاری در اقتصاد عربستان، نشان از عزم جدی و راسخ حاکمان ریاض برای سرمایه‌گذاری و جذب سرمایه در بخش‌های غیرنفتی، به منظور حرکت به سمت تبدیل شدن به ‌هاب سرمایه‌گذاری در منطقه را دارد.
توجه به بخش معادن نیز از دیگر ابعاد فعالیت‌های اقتصادی غیرنفتی این کشور است. عربستان دارای منابع معدنی دست نخورده به ارزش ۵/۲‌تریلیون دلار است که تلاش دارد با تکیه بر ثروت حاصله از این منابع، اقدام به سرمایه‌گذاری ۱۸۲میلیون دلاری کرده و قصد دارد از این طریق به یک بازیگر پیشرو جهانی در اکتشاف و استخراج مواد معدنی تبدیل شود.
تحول در ساختار بوروکراسی
در همین راستا، یکی دیگر از اقدامات مقامات سعودی در مسیر چشم‌انداز توسعه ۲۰۳۰ میلادی و همچنین حرکت به سمت اقتصاد غیرنفتی، ایجاد اصلاحاتی در ساختار بوروکراسی به منظور تسهیل و تسریع انجام امور عمومی و ایجاد شفافیت در برخی داده‌ها برای تفوق در مقاصد سیاسی، اقتصادی و کلان است. به همین منظور خبرگزاری عرب‌نیوز در گزارشی مورخ ۷ مارس ۲۰۲۴ میلادی آورده که دولت سعودی به دنبال ایجاد پلتفرمی به منظور ایجاد شفافیت در امر داده‌های اقتصادی است. این آژانس خبری تشریح کرد که مقامات عربستانی قصد دارند به وسیله پلتفرم «دیتا سعودی» دست به ایجاد چارچوبی برای دسترسی شفاف به داده‌های اقتصادی و اجتماعی زده تا بتوانند مسیر خود را در جهت سرمایه‌گذاری خارجی در کشور خود تسهیل کنند.
آینده سیاسی- اقتصادی سعودی
باید گفت که این اقدامات عربستان سعودی در کنار دیگر فعالیت‌ها و چشم‌اندازهایی همچون پروژه نئوم، به منظور در اختیار گذاشتن فضا برای شرکت‌های خارجی و بین‌المللی و غیره صورت می‌پذیرد. در این میان مساله‌ای که بیش از هرچیز اذهان را به خود مشغول می‌کند، حدود این اصلاحات در آینده و تاثیر فرآیند تحولات اقتصادی عربستان بر ساخت سیاسی این کشور است. در واقع اگر بخواهیم از جنبه برخی نظریات توسعه به این پروسه نگاه بیندازیم، می‌توانیم بگوییم که باید دید آیا توسعه اقتصادی سعودی مقدمه‌ای بر توسعه سیاسی این کشور خواهد شد؟
به هرحال قدرت گرفتن بخش خصوصی در اقتصاد می‌تواند به روی کار آمدن گروه‌های جدیدی منجر شود که با در دست داشتن قدرت اقتصادی، خواهان قدرت در ساخت سیاسی کشور هم باشند. همه اینها در حالی مطرح می‌شود که باید به روی کار آمدن نخبگان و اندیشه‌های جدید سیاسی در ساختار حکمرانی عربستان و وارد شدن فرهنگ جدید در جامعه به واسطه ارتباط گسترده با جامعه بین‌المللی و ادغام در امر جهانی شدن توجه کرده و دید که آینده سیاسی- اجتماعی- اقتصادی عربستان سعودی با توجه به طرح‌های جاه‌طلبانه‌ای که محمد بن سلمان ولیعهد این کشور دنبال می‌کند، چگونه رقم خواهد خورد؟