سیاست‌های پولی و ارزی روسیه و درس‌هایی برای اقتصاد ایران

در سال ۲۰۰۵ نیز، بانک روسیه یک سبد ارزی دوگانه را به عنوان شاخص عملیاتی، برای سیاست نرخ ارز خود معرفی کرد تا دوباره نوسانات نرخ ارز روبل را در مقابل سایر ارزهای اصلی کاهش دهد. سبد ارز دوگانه متشکل از دلار آمریکا و یورو، با سهم‌های نابرابر بود که به منظور حفظ پویایی ارزش سبد، در راستای تغییرات در نرخ ارز موثر اسمی روبل طراحی شده بود.
در سال ۲۰۱۲، بانک روسیه انعطاف‌پذیری رژیم نرخ ارز روبل را با هدف ایجاد شرایط برای گذار به رژیم نرخ ارز کاملا شناور تا سال ۲۰۱۵، افزایش داد که یک پیش‌نیاز مهم برای معرفی هدف‌گذاری تورمی در این مقطع بود. یک سال بعد، بانک روسیه نرخ کلیدی را به عنوان ابزار اصلی سیاست پولی خود تحت رژیم هدف‌گذاری تورمی معرفی کرد. این نرخ، همان نرخ بهره عملیات اصلی انجام شده توسط بانک روسیه، برای تنظیم نقدینگی بخش بانکی است. روسیه در سال ۲۰۱۴، نظام نرخ ارز شناور را معرفی کرد. برای رسیدن به این وضعیت، طی سال‌های ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴، بانک روسیه به صورت مداوم حجم مداخلات ارزی را در محدوده داخلی باند عملیاتی شناور کاهش داد تا اینکه در اواخر سال ۲۰۱۴، حجم مداخلات را به صفر رساند. روند تدریجی گذار به نظام ارزی شناور و به دنبال آن رژیم هدف‌گذاری تورمی در سال ۲۰۱۵ تکمیل شد. مطابق با چارچوب سیاست پولی هدف‌گذاری تورم، بانک روسیه تصمیمات سیاست پولی خود را براساس یک پیش‌بینی اقتصادی میانمدت از تورم اتخاذ کرده که در سال ۲۰۱۵، ۴‌درصد تعیین شده بود. با این حال‌‌ تورم روسیه بعد از این سال، با اینکه تک‌رقمی مانده ولی بیشتر از ۴‌درصد (به‌جز سال ۲۰۱۹) بوده است. همچنین در ماه ژوئن سال ۲۰۲۱ نیز تصمیم گرفته شد که هر ۵‌سال یکبار سیاست پولی مورد بازنگری قرار بگیرد.
کشور روسیه به دلیل ارتباط تجاری با ایران، موضوع تحریم‌ها و نیز صادرکننده نفت و گاز بودن، شباهت‌هایی با اقتصاد ایران دارد. به نظر می‌رسد با توجه به این شباهت، برخی از سیاست‌های پولی و ارزی اجرا شده در روسیه، برای ایران نیز قابل استفاده باشد.
– یکی از راهکارها برای کنترل تورم در ایران، می‌تواند طراحی رژیم هدف‌گذاری تورمی شبیه روسیه و سایر کشورهای پیشرفته دنیا و اتخاذ سیاست‌های پولی و ارزی بر مبنای آن باشد.
– کشور روسیه در سال‌های ابتدایی استقلال خود، نظام نرخ ارز شناوری داشته که به تدریج با مداخلات ارزی حساب شده و تغییر تدریجی باند عملیات ارزی، به نظام شناور آزاد در سال ۲۰۱۴ رسید. این در حالی است که در ایران تغییرات در نرخ ارز، به یکباره و به صورت جهشی رخ می‌دهد. به عنوان مثال تغییر نرخ ارز دولتی از ۴۲۰۰۰‌ریال به نرخ ارز ترجیحی ۲۸۵۰۰۰‌ریال برای واردات کالاهای اساسی. همین تغییرات ناگهانی، موجی از تغییرات بعدی در نرخ تورم و نرخ ارز بازار آزاد پدید می‌آورد.- روسیه از سال ۲۰۱۶ استفاده از سیستم‌های الکترونیکی جهت رصد نقل و انتقال پول و گزارش موارد تخلف آن به سازمان‌های ذی‌ربط نظیر مالیات و گمرک را در دستور کار قرار داده و در سال‌های اخیر آن را بهبود بخشیده است. ایران نیز می‌تواند به منظور کنترل دقیق حسابداری عملیات انجام شده توسط ساکنین و غیر‌ساکنین، از این سازوکار الگوبرداری کند.اتخاذ رویه‌های مشابه برای بازگرداندن ارز حاصل از صادرات، کنترل ممنوعیت‌ها و محدودیت‌ها که در روسیه اجرا می‌شود، سیاست‌هایی هستند که می‌توان در ایران نیز جهت کنترل بازار ارز از آنها استفاده کرد.
*استادیار
**دانشیار موسسه مطالعات
و پژوهش‌های بازرگانی