5 - 06 - 2024
تنگ‌چوگان در تنگنا
نادر نینوایی- در نزدیکی شهر باستانی بیشاپور و در منطقه تنگ‌چوگان شهرستان کازرون، نقوش برجسته‌ای شبیه به آنچه در نقش رستم و بیستون وجود دارد، دیده می‌شود. این نقوش برجسته که حکم سندی تاریخی را داشته، پیروزی‌های شاپور اول ساسانی بر والرین امپراتور روم را نشان می‌دهد اما به سبب نفوذ آب و غفلت از مرمت آن در ادوار گذشته با خطر جدی تخریب رو‌به‌رو شده است.
در تصاویر منتشر شده از نقش‌برجسته‌های تنگ‌چوگان می‌توان آثار قیرمانندی که بر اثر نفوذ رطوبت روی سنگ‌نوشته‌های تنگ‌چوگان ایجادشده را دید.
براساس گزارش میدانی «جهان‌صنعت» از سنگنگارههای تنگ‌چوگان، ذره‌ذره رطوبت دارد این آثار باستانی و تمدنی ایران را از درون می‌خورد و اگر امروز به داد این میراث جاودان ساسانی نرسیم، شاید فردا برای حفاظت و مرمت موثر از این اثر بی‌بدیل تاریخی خیلی دیر باشد.
مشخصات و وضعیت نقش برجسته‌های تنگ‌چوگان
در اولین نقش‌برجسته تنگ‌چوگان که بیشترین آسیب را دیده و حدود 25لکه سیاه و یک ترک روی بخش‌هایی از آن ایجاد شده است، شاپور اول در مرکز نقش و سوار بر اسب به تصویر کشیده شده است. جنازه گردیانوس در زیر پاهای اسب شاپور افتاده و دستان والریان به نشانه اسارت در دست شاپور قرار دارد. فیلیپ نیز در جلوی اسب شاپور زانو زده و تقاضای صلح دارد. افسران و نظامیان ایرانی در ۵ردیف سوار بر اسب در پشت‌سر شاپور قرار دارند و سربازان و صاحب‌منصبان رومی نیز در ۵ردیف در جلوی شاپور در حال حمل هدایا و پیشکش‌هایی برای او دیده می‌شوند. در این نقش برجسته ۱۱۵پیکر دیده می‌شوند که از این نظر رکورددار نقش برجسته‌های ایرانی به‌شمار می‌آیند.
دومین نقش‌برجسته مربوط به پیروزی بهرام دوم در جنگ با قبایل جنوب‌غربی سرحدات وقت ایران است. در این نقش‌برجسته بهرام سوار بر اسب در سمت چپ نقش قرار داشته و قبایل شکست‌خورده در حال راهنمایی توسط سرداران ایرانی به منظور پیشکش اسب و شتر در مقابل او دیده می‌شوند.
سومین نقش‌برجسته که کامل‌ترین و زیباترین نقش‌برجسته زمان ساسانی به‌شمار می‌آید، مراسم دریافت فر ایزدی (حلقه شهریاری) توسط بهرام اول از اهورامزدا به نمایش در آمده است. حکاکی این نقش‌برجسته بسیار هنرمندانه بوده و چین‌وچروک‌ها و حرکت لباس‌ها همگی با دقت بسیار بالا به تصویر کشیده شده‌اند. همه چیز در این نقش تناسب دارد و حتی جزئیات فیزیکی اسب و رگ‌های روی پای اسب مشخص است.
نقش‌برجسته چهارم صحنه پیروزی بهرام دوم بر یاغیان را به تصویر کشیده است. در این نقش پادشاه در مرکز نقش نشسته بر تخت مشخص است، در حالی‌که در سمت راست او سربازان و سرداران ایرانی به احترام ایستاده و اسرا و یاغیان در سمت چپ توسط سربازان ساسانی به حضور شاه آورده می‌شوند.
نقش‌برجسته پنجم که در سمت راست تنگه واقع شده و سالم‌ترین نقش‌برجسته در میان نقوش ششگانه است، نیز به پیروزی شاپور بر دولت روم اختصاص دارد.
ششمین و آخرین نقش‌برجسته که در سمت راست تنگه و دقیقاً در کنار جاده واقع شده، اما آسیب‌های زیادی دیده و قسمت‌های بالای آن تقریبا از بین رفته است. در این نقش‌برجسته مراسم دریافت فرایزدی (حلقه‌شهریاری) توسط شاپور اول از اهورامزدا و همچنین پیروزی وی در جنگ با رومیان به نمایش در آمده است. در این نقش، زیر سم اسب مظهر اهورامزدا، اهریمن و زیر پای اسب شاپور، گردیانوس، امپراتور کشته‌شده، لگدمال می‌شوند. فیلیپ نیز طبق معمول جلوی اسب شاه زانو زده و تقاضای صلح و بخشش دارد.
علت شکل‌گیری لکه‌های قیرگونه روی سنگ‌نگاره‌ها
همانطور که گفته شد لکه‌های قیرگونه گُله به گُله بر نقش‌برجسته‌های تنگ‌چوگان نشسته‌اند و چهره این نگاره‌های باستانی را آبله‌گون و مخدوش کرده‌اند.
محمد‌خلیل محمودی مدیر داخلی مجموعه پایگاه میراث جهانی بیشاپور در پاسخ به این پرسش که «علت ایجاد لکه‌های قیرگونه بر سنگنگارههای تنگ‌چوگان چیست؟» به «جهان‌صنعت» گفت: «متاسفانه از قسمت بالای سنگ‌نگاره، شکاف‌هایی در درون سنگ‌ها ایجاد شده که این شکاف‌ها باعث نفوذ آب به (بخش داخلی) سنگ‌ها می‌شود. درواقع آب به پشت نقوش برجسته ساسانی نفوذ کرده است. به این ترتیب باید بگویم لکه‌های سیاهی که روی سنگ‌نگاره می‌بینید، نتیجه نفوذ آب بوده و همین عامل به نقش برجسته آسیب رسانده است.»
وی افزود: «مسیر آب ورودی به بخش پشتی نقش‌برجسته هر سال تغییر می‌کند، اما در نظر داریم که به‌زودی مرمت و ساماندهی لازم در تنگ‌چوگان ایجاد شود.»
این باستان‌شناس درخصوص اهمیت سنگنگارههای تنگ‌چوگان خاطر‌نشان کرد: «در اروپا و در مناطقی از یونان و روم باستان منطقه‌ای خشک و خالی را به گردشگران نشان می‌دهند و می‌گویند که اینجا ایرانیان شکست خورده‌اند. مقام معظم رهبری اما در بازدید از تنگ‌چوگان فرمودند که در اینجا آثاری به صورت مستند داریم که نشان می‌دهد سه پادشاه غربی از ایران شکست خورده‌اند.»
وی افزود: «در همین راستا به سفارش وزیر میراث فرهنگی و تاکید آقای دارابی معاون میراث فرهنگی کشور و با تلاش‌های آقای ثابت اقلیدی مدیر‌کل میراث فرهنگی و گردشگری استان فارس، در نظر داریم ساماندهی نقوش برجسته تنگ‌چوگان را در دستور کار داشته باشیم. همچنین ان‌شاءالله با استفاده از نرم‌افزارهای «جی‌پی‌آر» عمق نقوش برجسته را بررسی کرده و با همکاری شهرداری شهرستان کازرون نیز یک مجسمه شکست والرین که شاپور ساسانی بر او چیره شده را در شهر کازرون نصب خواهیم کرد.»
باتوجه به اهمیت بالای سنگنگارههای تنگ‌چوگان به عنوان آثاری باستان شناسانه و مستند که حقیقت پیروزی ایران بر رومیان را اثبات می‌کند، انتظار می‌رود نهادها و مسوولان مربوطه بودجه لازم را برای مرمت و حفاظت موثر از آنها تامین کنند.
باتوجه به بودجه قطره‌چکانی وزارت میراث فرهنگی مطمئنا همکاری استاندار فارس برای تامین بودجه لازم جهت مرمت سنگنگارههای تنگ‌چوگان ضروری است. از سوی دیگر انتظار می‌رود وزارت میراث فرهنگی و معاونت میراث این وزارتخانه نیز با پیگیری جدی و ضمن مرمت آسیب‌های وارده، شرایط لازم را برای حفاظت موثرتر از این اثر تاریخی فراهم آورند.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد