برای احیای برجام!

گروه سیاسی- هنوز یک هفته از بالاگرفتن بحث‌ پردامنه و جنجالی «زنگزور» نگذشته و نه دیپلمات‌های ایرانی آنچه را که مقام‌های کرملین در این غائله با بی‌توجهی تمام به ایران و منافع ایرانیان، در راستای منافع خود و چند کشور دیگر منطقه در دستور کار قرار دادند، هضم کرده‌اند و نه البته روس‌ها فرصت یافته‌اند دوباره با نقاب دوستی همیشگی‌‌شان به‌سوی ایران گام بردارند تا مگر این بار هم بتوانند تهران را با مسکو همراه و همساز کنند. اتحادیه اروپا و فراتر از آن، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اما ظاهرا با درک عمیق آنچه این روزها در روابط تهران-مسکو در جریان است، سعی دارند از این فرصت محدود، حداکثر استفاده را ببرند تا مگر پس از چند سال تنش و فراز و فرودی که بر روابط آژانس و تهران سایه افکنده بود و منجر به نگرانی عمیق جامعه جهانی نسبت ‌به سرنوشت برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران و سمت‌وسویی که در حال پیمودن است، شده بود، بار دیگر دیپلمات‌های ایرانی را به‌سوی میز مذاکرات دعوت کنند. جالب آنکه دیروز در شرایطی شاهد مواضع به ‌نسبت نرم و آشتی‌جویانه رافائل گروسی بودیم که او بخشی از اظهاراتش در این رابطه را پیش از آغاز نشست فصلی شورای حکام آژانس مطرح کرد و بخشی از سخنانش را نیز دقایقی پیش از آغاز به کار رسمی این اجلاسیه در یک نشست خبری مختصر و در واکنش به پرسش‌های پرشماری که از سوی خبرنگاران حاضر در این نشست مطبوعاتی مطرح می‌شد.
همزمان با برگزاری این نشست مطبوعاتی و متعاقبا نشست فصلی شورای حکام آژانس به ریاست رافائل گروسی اما یک نشست مطبوعاتی نیز در تهران برگزار شد تا سخنگوی دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی رودرروی خبرنگاران و اصحاب رسانه به پرسش‌های پرشمار آنان پاسخ دهد؛ پرسش‌هایی که مطابق انتظار، عمدتا بر همین جنجال‌های اخیر و حواشی غائله زنگزور متمرکز بود و درنتیجه ناصر کنعانی بخش چشمگیری از نشست مطبوعاتی روز گذشته خود را به صحبت در این رابطه اختصاص داد. هرچند غائله ‌تر و تازه «زنگزور» و بحث کهنه و قدیمی جمهوری اسلامی و آژانس درباره جزئیات برنامه هسته‌ای ایران، تنها سوژه‌ها و محورهای مهمی نبود که رافائل گروسی در وین و ناصر کنعانی در تهران درباره‌شان اظهارنظر کردند. چه آنکه علاوه‌بر این غائله متاخر «زنگزور» و آن مباحث قدیمی و پیچیده‌ای که در ارتباط با برنامه‌های هسته‌ای ایران مطرح است، ادعاهایی که بار دیگر در همین روزها و هفته‌های گذشته در ارتباط با همکاری تسلیحاتی تهران با مسکو و ارسال موشک‌ها و پهبادهای ایرانی به روسیه جهت استفاده در جنگ اوکراین به سرخط اخبار مطبوعات بین‌المللی راه یافته نیز موضوع مهم دیگری بود که مطابق انتظار، هم خبرنگارانی که در وین در جلسه مطبوعاتی رافائل گروسی حاضر بودند، از آن پرسیدند و هم البته خبرنگارانی که خود را به نشست مطبوعاتی ناصر کنعانی رسانده بودند.
با تمامی این اوصاف اما واقعیت آن است که برآیند مجموع مباحثی که دیروز در تهران و وین مطرح شد و نیز آنچه همزمان برخی از دیگر دیپلمات‌ها و مقام‌های درگیر با این مسائل به آن اشاره کردند، شرایطی را ایجاد کرد که به نظر می‌رسد اگر بر فرض تهران عزمی برای مذاکره و حل و فصل مشکلاتی که در پرونده هسته‌ای پیش آمده، داشته باشد، می‌تواند به دستیابی به توفیق امیدوار باشد؛ به‌ویژه آنکه مجموعه این مباحث در روزهای پایانی تابستان و در شرایطی مطرح شده که چند روزی بیشتر تا برگزاری مجمع عمومی سالانه سازمان ملل متحد که هرساله در روزهای پایانی شهریورماه با حضور سران اکثر کشورهای جهان در مقر سازمان ملل متحد در نیویورک ایالات متحده برگزار می‌شود، باقی نمانده است. با این همه اما فارغ از آنچه ممکن است در آینده‌ای نه‌‌چندان دور، در جریان نخستین سفر مسعود پزشکیان به نیویورک در قامت رییس‌جمهور ایران در راستای حل و فصل بخشی از مشکلات دیپلماتیک و سیاست خارجی ایران رقم بخورد و به واقعیت بپیوندد، تحولاتی که طی همین 24 ساعت گذشته در اینجا و آنجا، با تمرکز بر برخی از مهم‌ترین محورها و موضوعات دیپلماتیک و سیاست خارجی جمهوری اسلامی رقم خورد، آنقدر مهم بود که برخی از مهم‌ترین جزئیات و محورهایش را مورد بررسی قرار دهیم.
زنگزور؛ از موضع تهران تا واکنش مسکو!
سخنگوی وزارت خارجه ایران که دیروز در یک نشست خبری حاضر شده بود، در چند نوبت به سوالاتی درباره جنجال‌های روزهای گذشته در ارتباط با غائله «زنگزور» پاسخ گفت. ناصر کنعانی که در همان دقایق آغازین نشست خبری خود با پرسشی در این رابطه مواجه و مجبور شد سخنانش در این نشست خبری را با اظهارنظر درباره تحولات اخیر قفقاز، کریدور زنگزور و حاشیه‌های ایجاد شده در پی اظهارات مقام‌های روسیه در این ارتباط آغاز کند، ابتدا به اصحاب رسانه توصیه کرد که حتما «به متن دقیق اظهارات مقام‌های روسیه در این ارتباط توجه کنید و آن اظهارات را مبنای تحلیل و اظهار نظر قرار دهید.» او در بخشی از پاسخ خود به این پرسش با تاکید بر اینکه برخی از کشورهای فرامنطقه‌ای تلاش می‌کنند که ناامنی و بی‌ثباتی در منطقه ایجاد کنند، گفت: «ما از تقویت سازوکارهای منطقه‌ای مبتنی‌بر الگوهای موجود ازجمله الگوی ۳+۳ حمایت می‌کنیم.» کنعانی همچنین با اشاره به سیاست همسایگی جمهوری اسلامی و تاکید تهران بر گسترش صلح و ثبات در منطقه قفقاز ادامه داد: «ما از رفع انسداد از مسیرهای مواصلاتی در چارچوب استقلال، تمامیت ارضی و حاکمیت کشورهای منطقه و رعایت منافع متقابل کشورها استقبال می‌کنیم و مخالفت خود را با تحمیل تغییرات ژئوپلیتیک و مرزی که با استقلال، تمامیت ارضی و حاکمیت سیاسی کشورهای منطقه مغایرت داشته باشد، اعلام می‌کنیم.» کنعانی همچنین در پاسخ به پرسشی دیگر در ارتباط با برخی ادعاهای رسانه‌ای مبنی‌بر ارسال موشک از سوی ایران به روسیه برای استفاده در جنگ اوکراین، بار دیگر مواضع اصولی جمهوری اسلامی در قبال جنگ اوکراین را تکرار کرد و گفت: «ما در موضوع اوکراین بخشی از جنگ و نزاع نیستیم و بارها تاکید کرده‌ایم که راهکار سیاسی را بهترین راهکار برای حل این بحران می‌دانیم.» او که در ادامه با بیان اینکه «ادعاهای مطرح شده مبنی ‌بر نقش جمهوری اسلامی برای صادرات تسلیحات به یکی از طرفین جنگ در بحران اوکراین را قویا رد می‌کنیم»، گفت: «این اتهامات ازسوی کسانی به ایران مطرح می‌شود که خود تامین‌کننده تسلیحات برای یک طرف جنگ در این بحران هستند و در گسترش این جنگ نقش ایفا می‌کنند.»
جالب آنکه دیروز در حالی سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی بار دیگر هرگونه ارسال سلاح به موشک جهت استفاده در جنگ اوکراین را رد کرد که سخنگوی کرملین نیز با رد ادعاها مبنی بر ارسال موشک‌های بالستیک ایران به روسیه گفت که مسکو در حال توسعه همکاری‌ها و گفت‌وگوهای خود با تهران در تمام زمینه‌ها، از جمله «حساس‌ترین حوزه‌ها»ست. دیمیتری پسکوف در حالی دیروز در قامت سخنگوی کاخ ریاست‌جمهوری روسیه به آنچه در این رابطه در برخی رسانه‌های آمریکایی مطرح شده، واکنش نشان داد و این ادعاها را مغایر با واقعیت توصیف کرد که همزمان پیتر استانو، سخنگوی سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز در این رابطه اظهارنظر کرد و همسو با رسانه‌های آمریکایی مدعی شد «اطلاعات معتبری در اختیار دارد که نشان می‌دهد ایران موشک‌های بالستیک خود را در اختیار روسیه قرار می‌دهد.»
همگرایی ایران و اروپا برای احیای برجام
اما همزمان با انتشار این مواضع ضدونقیض دیپلمات‌های ایرانی، روسی و اروپایی درباره نقش ایران در کمک تسلیحاتی به کرملین، صحبت درباره آینده روشن مذاکرات هسته‌ای نیز هم از سوی ناصر کنعانی مورد اشاره قرار گرفت و هم از جانب پیتر استانو؛ با این تفاوت که این دو در این بحث، به‌مراتب بیش از آنچه در جریان بحث از همکاری نظامی با روسیه شاهد بودیم با یکدیگر تفاهم داشتند. بر این اساس در حالی که سخنگوی سیاست خارجی اتحادیه اروپا در گفت‌وگویی با ایسنا تاکید کرده «اتحادیه اروپا برای احیای مذاکرات هسته‌ای با ایران تلاش می‌کند»، ناصر کنعانی نیز در جریان نشست خبری خود در پاسخ به پرسشی درباره سرنوشت مذاکرات احیای برجام گفت: «فرصت برای احیای برجام وجود دارد!» او با اشاره به ابراز آمادگی دولت چهاردهم برای برگزاری از سرگیری مذاکرات احیای برجام، در واکنش به این پرسش که آیا تهران از سوی طرف‌های مقابل برجام نیز چنین اراده‌ای را مشاهده و پالسی در این زمینه دریافت کرده، گفت: «احیای این توافق مبتنی بر بازگشت طرف‌های مقابل به تعهدات خود در چارچوب برجام است و این توافق زمانی می‌تواند احیا شود که همه طرف‌ها به تعهدات خود بازگردند.» او «توافق برجام» را «یک نمونه از موفقیت چندجانبه‌گرایی در حل موضوعات پیچیده» توصیف کرد و گفت: «جای تاسف است که برخی از طرف‌های مقابل به تعهدات خود در این زمینه عمل نکردند.» کنعانی تصریح کرد: «مسیر توافق می‌تواند باز باشد و فرصت برای احیای برجام وجود دارد، مشروط به اینکه طرف‌های مقابل به تعهدات خود در برجام باز‌گردند و به آن پایبند باشند.» او همچنین با اشاره به رایزنی‌های خوبی که میان جوزف بورل و سید عباس عراقچی به‌صورت تلفنی صورت گرفته، گفت: «فرصت‌های مناسبی برای گفت‌وگو بین طرفین در این ارتباط در تحولات دیپلماتیک پیش رو در عرصه بین‌المللی وجود دارد.»
سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی همچنین در پاسخ به این پرسش که آیا در جریان برگزاری نشست مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک امکان رایزنی بین ایران و اتحادیه اروپا ازجمله دیدار عراقچی و بورل وجود دارد نیز گفت: «مجمع عمومی سازمان ملل فرصت بسیار خوبی برای انجام رایزنی‌های دیپلماتیک است، بنابراین این فرصت میان طرفین «ایران و اتحادیه اروپا » وجود دارد.» جالب آنکه همزمان سخنگوی سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز در بخش دیگری از مصاحبه اخیرش با ایسنا گفته «ما از نزدیک تصمیم‌هایی را که رییس‌جمهور پزشکیان و دولت او اتخاذ خواهند کرد، دنبال می‌کنیم که چه امکاناتی برای همکاری وجود خواهد داشت. در عین حال، ما در گفت‌وگوهای خود با دولت جدید ایران روشن کرده‌ایم که استفاده از تسلیحات ایرانی از جمله پهبادها توسط روسیه در جنگ اوکراین مشکل بزرگی را در روابط دوجانبه ما ایجاد می‌کند.»
دیدار گروسی و پزشکیان در تهران، نه نیویورک
اما در شرایطی که سخنگوی وزارت خارجه ایران و اتحادیه اروپا در یک روز این‌چنین با رویی گشاده و مواضعی مثبت درباره آینده مذاکرات احیای برجام اظهارنظر کردند، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز در بخشی از سخنانش در نشست فصلی شورای حکام آژانس، به موضوع پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی اشاره و ابراز امیدواری کرد تا پیش از برگزاری انتخابات آمریکا به ایران سفر کند. رافائل گروسی اگرچه اعلام کرد که قرار نیست در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل با مسعود پزشکیان، رییس‌جمهور ایران دیدار کند اما در ادامه یادآور شد که اگرچه چنین برنامه‌ای وجود ندارد اما او خواهان سفر به تهران است. او در سخنرانی خود در نشست شورای حکام درباره تعامل با دولت جدید ایران نیز گفت: «پس از انتخابات در ایران،‌ من با رییس‌جمهور پزشکیان تبادل پیام کرده و آمادگی‌ام را برای دیدار با او در تهران به منظور از سرگیری گفت‌وگوها و همکاری میان آژانس و ایران ابراز کردم و او نیز موافقت کرد که در موقعیتی مناسب دیدار کنیم.» گروسی با درخواست انجام گرفتن هرچه سریع‌تر این دیدار گفت: «من از ایران می‌خواهم این دیدار را در آینده‌ای نه‌چندان دور ترتیب بدهد تا بتوانیم گفت‌وگوهای سازنده‌ای داشته‌ باشیم که به سرعت، به نتایجی واقعی منجر شود.»