طلسم ریل 32 کیلومتری شکسته می‌شود؟

احسان نیازمند- پروژه ساخت راه‌آهن شلمچه به بصره، با هدف اتصال ریلی ایران و عراق و تسهیل حمل‌ونقل مسافر و کالا میان دوکشور، سال‌هاست که متوقف مانده و به سرانجام نرسیده است. این در حالی است که از لحاظ فنی و اجرایی، این پروژه با چالش‌های جدی روبه‌رو نیست. طول خط آهن پیشنهادی تنها ۳۲‌کیلومتر است و براساس بررسی‌ها، اجرای آن نه نیازمند فناوری پیشرفته و پیچیده و نه مستلزم هزینه‌های سنگین است. با این حال، با گذشت بیش از 10‌سال از امضای اولین تفاهمنامه‌ها میان ایران و عراق، همچنان این پروژه در تعلیق است، اما امید می‌رود با رایزنی‌های مسعود پزشکیان، رییس‌جمهور با مقامات عراقی در سفر اخیر خود به این کشور، طلسم این ریل 32کیلومتری شکسته شود.
اتصال راه‌آهن شلمچه- بصره، مسیری است که می‌تواند دسترسی به دریای مدیترانه را از طریق اتصال ریلی فراهم کند. نخستین‌بار در سال‌۹۰ ایران و عراق برای احداث راه‌آهن شلمچه به بصره، تفاهمنامه‌ای امضا کردند که اجرایی نشد؛ در سال۹۳ بار دیگر تفاهمنامه احداث راه‌آهن شلمچه- بصره میان تهران و بغداد به امضا رسید. طبق این تفاهمنامه‌ها ایران متعهد به طراحی و ساخت یک پل روی اروند و طرف عراقی موظف به احداث
۳۲‌کیلومتر خط آهن از مرز شلمچه تا ایستگاه راه‌آهن بصره در خاک عراق شد. همه ۳۲‌کیلومتر مذکور در خاک عراق قرار دارد. ۹۰۰‌متر نیز عرض رودخانه شط‌العرب (بهمنشیر) است که ایران قول ساخت پل روی آن را داده است. با این حال اتصال راه‌آهن ۳۲‌کیلومتری شلمچه- بصره که به‌عنوان یکی از تکمیل‌کننده‌های کریدور شرق به غرب یاد می‌شود، پس از گذشت بیش از ۱۰‌سال، روی زمین مانده است.
از ناهماهنگی‌های داخلی تا ابهامات سیاسی
یکی از دلایل اصلی تعویق در اجرای پروژه راه‌آهن شلمچه-بصره، ناهماهنگی در دستگاه‌های دولتی و مدیریتی در داخل ایران است. در حالی که این پروژه می‌توانست با همکاری بخش‌های مختلف دولتی و خصوصی به سرعت اجرا شود. بوروکراسی پیچیده، نبود همکاری میان وزارتخانه‌های مرتبط و همچنین ناهماهنگی میان نهادهای مرتبط، مانع از پیشرفت آن شده است. به‌نظر می‌رسد تعدد مسوولان دخیل و تغییرات مداوم در سطوح مدیریتی باعث شده تا این پروژه همواره از اولویت‌های اصلی خارج شود.
در کنار مشکلات مدیریتی داخلی، ناهماهنگی‌های سیاسی و اختلافات میان ایران و عراق نیز به عنوان یکی دیگر از عوامل اصلی تعویق در اجرای این پروژه مطرح می‌شود. گرچه از لحاظ اقتصادی و استراتژیک، این پروژه منافع زیادی برای هر دو کشور به همراه دارد، اما اختلافات سیاسی و تنش‌های گاه‌وبیگاه میان 2دولت، روند پیشبرد این پروژه را مختل کرده است. توافقات و مذاکراتی که برای پیشبرد پروژه صورت گرفته، اغلب بدون نتیجه مشخص به‌پایان رسیده است و به‌جای آنکه به اجرای طرح کمک کنند، بیشتر به تاخیر آن افزوده‌اند.
نگاهی به فرصت‌های از
دست رفته
عدم پیشرفت در ساخت راه‌آهن شلمچه به بصره نه‌تنها فرصت‌های اقتصادی را از دست ایران و عراق گرفته، بلکه می‌تواند منافع استراتژیک منطقه‌ای را نیز از بین ببرد. این خط‌آهن می‌توانست ایران را به یکی از مسیرهای ترانزیتی مهم در منطقه تبدیل کند و ارتباطات تجاری و اقتصادی با سایر کشورهای منطقه و حتی اروپا را تسهیل کند. همچنین با توجه به اهمیت شهر بصره به‌عنوان یکی از مراکز اصلی اقتصادی عراق و نقش آن در صادرات نفت، اجرای این پروژه می‌توانست به تقویت روابط اقتصادی دوکشور منجر شود.
با ایجاد این خط ‌آهن، روند حمل‌ونقل مسافر و زائران ایرانی و عراقی به‌ویژه در زمان اربعین تسهیل و از ازدحام در مرزها و مشکلات حمل‌ونقل زمینی کاسته می‌شد. با این حال، تعویق‌های مداوم در اجرای پروژه، همه این فرصت‌ها را به تعویق انداخته و همچنان ایران و عراق را از این منافع محروم نگه داشته است.
پروژه‌ای در بن‌بست سیاسی و مدیریتی
یکی از اصلی‌ترین پرسش‌ها در این خصوص، این است که چرا باوجود اهمیت بالای این پروژه، مسوولان نتوانسته‌اند راه‌حلی عملی برای رفع موانع موجود پیدا کنند؟ چرا بخش‌های مدیریتی داخلی ایران نتوانسته‌اند به یک توافق مشترک برای پیشبرد این پروژه دست یابند؟ همچنین چرا در سطح سیاسی، توافقات بین دوکشور به‌صورت پایدار و اجرایی به‌پیش نمی‌رود؟
مردم و کارشناسان منتظرند تا مسوولان مربوطه به این پرسش‌ها پاسخی قانع‌کننده دهند و با شفاف‌سازی در مورد دلایل واقعی تاخیر، تعهدات خود را در قبال منافع ملی و منطقه‌ای به انجام رسانند.
پروژه راه‌آهن شلمچه به بصره به‌رغم اهمیت استراتژیک و اقتصادی بالای خود، همچنان در گیرودار ناهماهنگی‌های داخلی و بین‌المللی معلق مانده است. اگرچه این پروژه از لحاظ فنی چالشی جدی ندارد، اما عدم توافق‌های داخلی و مشکلات سیاسی میان ایران و عراق، باعث شده است تا این طرح حیاتی برای توسعه اقتصادی و تجاری دو کشور به تعویق بیفتد. در شرایط فعلی، به‌نظر می‌رسد تنها با اراده سیاسی قوی‌تر و مدیریت منسجم‌تر، می‌توان این پروژه را از حالت تعلیق خارج کرد و به سرانجام رساند.
تبعات ناهماهنگی‌های میان سازمانی در ایران

محمدجواد شاهجویی، کارشناس بخش حمل‌ونقل ریلی در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» گفت: خط‌آهن شلمچه- بصره مساله‌ای از لحاظ فنی ندارد. تاکنون بیشتر چالش‌هایی که در مسیر ساخت این راه‌آهن وجود داشته، سیاسی بوده‌اند.
او گفت: عراق طی دوره‌ای نظر مثبتی نسبت به ساخت این مسیر ریلی نداشت. در برهه دیگری از زمان، ناهماهنگی‌های میان‌سازمانی در ایران باعث شد تا این راه‌آهن ساخته نشود. به نوعی می‌توان گفت که طی سه تا چهار سال گذشته، ایراد از خودمان بوده است.
عراق ثابت کرده اراده‌ای جدی برای ساخت این خط‌آهن دارد و پای‌کار است، اما اینکه راه‌آهن ایران، سرمایه‌گذار این پروژه را که مطالعات ساخت این خط‌آهن را نیز خودش انجام داده بود، به یکباره کنار گذاشت و خودش اجرای پروژه را به‌دست گرفت، مانع از پیشرفت این طرح ریلی شده است.
شاهجویی بیان کرد: به تازگی کارهایی در این رابطه در حال انجام است؛ اقداماتی نظیر مین‌روبی از مسیر راه‌آهن و تجهیز کارگاه برای ساخت پل سرعت گرفته است. امیدوارم در حال حاضر که تیم مدیریتی راه‌آهن ایران دچار تغییراتی شده است، هماهنگی‌های داخلی از بین نرود و موضوع ساخت خط‌آهن شلمچه- بصره دوباره کنار گذاشته نشود یا از اهمیت آن کاسته نشود و شاهد گشایش هرچه سریع‌تر این راه‌آهن باشیم.
او در ادامه گفت: این پروژه ریلی ابعاد فنی آنچنان پیچیده‌ای ندارد. یعنی اگر یک همت جدی برای ساخت این خط‌آهن به کار گرفته شود و هماهنگی‌های لازم میان ایران و عراق صورت بگیرد، واقعا می‌توان انتظار آن را داشت که این راه‌آهن طی کمتر از 2‌سال به بهره‌برداری برسد.
کم‌توجهی به پروژه ریلی کرمانشاه- خسروی
کارشناس بخش حمل‌ونقل ریلی گفت: راه‌آهن شلمچه- بصره قرار است بیشتر برای حمل‌ونقل مسافر به‌کار گرفته شود. مسوولان عراقی نیز تاکنون چندین‌بار نسبت به اهمیت اتصال این خط‌آهن برای انتقال مسافر تاکید داشته‌اند. او افزود: در صورت اتصال ریلی شلمچه به بصره می‌توان امید داشت که میزان حمل مسافر میان ایران و عراق افزایش پیدا کند. همچنین حمل بار می‌تواند در کنار این موضوع صورت بگیرد.
شاهجویی اضافه کرد: خط آهن شلمچه- بصره تنها طرح اتصال ریلی ایران به عراق نیست. شاید بتوان گفت این پروژه ساده‌ترین از لحاظ فنی و ارزان‌ترین از لحاظ قیمتی است. باید توجه داشت که اگر بخواهیم با استفاده از مسیر کوتاه‌تری به عراق متصل شویم، پروژه کرمانشاه- خسروی گزینه مناسب‌تری است که از اهمیت بالایی برخوردار است. او افزود: پروژه ریلی کرمانشاه- خسروی طی سال‌های گذشته مورد کم‌توجهی قرار گرفته است. با این استدلال که ساخت راه‌آهن شلمچه- بصره در اولویت قرار دارد. با وجود این، تاکنون هیچ‌یک از این پروژه‌های ریلی پیشرفتی نداشته‌اند.
شاهجویی در پایان گفت: به‌طور کلی عزمی جدی از سوی راه‌آهن ایران و عراق و همچنین از سوی مقامات سیاسی دوکشور نیاز است تا این دو پروژه هرچه سریع‌تر به بهره‌برداری برسند.