پشت پرده پاکسازی در ارتش

محمدرضا ستاری- از زمان روی کار آمدن شی جین‌پینگ در سال 2012، یک کمپین ضد فساد توسط او تشکیل شد که متعاقب آن بخش مهمی از سیاستمداران، فعال اقتصادی، نظامیان و همچنین رقبای اصلی وی در راستای آن دستگیر، محکوم و از کار برکنار شدند. این امر در حالی در طول دوران رهبری شی بر حزب کمونیست چین ادامه داشته که از سال گذشته برخی چهره‌های کلیدی و نزدیک به وی از جمله وزیر خارجه، وزیر دفاع، فرمانده بخش موشکی ارتش و همچنین چندین ژنرال بلندپایه ارتش به اتهام فساد دستگیر، محاکمه و برکنار شدند. در تازه‌ترین نمونه از این دست شاهد بودیم که در ماه گذشته میلادی یعنی آگوست، رییس سابق صنعت هوانوردی چین نیز دستگیر و بازجویی شد؛ موضوعی که به گفته برخی تحلیلگران وقتی دامنه آن به ارتش و نیروهای نظامی گسترش پیدا کرده به طور قطع می‌تواند در عملکرد صنایع دفاعی و نظامی چین تاثیر داشته باشد.
در همین رابطه است که برخی کارشناسان معتقدند اگرچه چنین اقداماتی می‌تواند در عملکرد ارتش تاثیر منفی داشته باشد اما به طور کلی چنین اقدامی یک حرکت استراتژیک از سوی شی جین‌پینگ به منظور تقویت هرچه بیشتر قدرت نظامی چین است.
علت پاکسازی‌ها در ارتش
در چنین شرایطی سوال مهمی که ایجاد می‌شود این است که چرا پاکسازی در ارتش برای ساخت یک برنامه صنعتی- نظامی گسترده در چین امری ضروری است؟ در همین رابطه مجله دیپلمات هفته پیش در گزارشی آورده که در طول یک دهه گذشته چینی‌ها پیشرفت قابل ملاحظه‌تری در بخش نظامی داشته و حالا به عنوان دومین ارتش مدرن جهان پس از ایالات‌متحده آمریکا شناخته می‌شوند. در واقع این پیشرفت حاصل پیوند میان صنعت و ارتش تحت پوشش سرمایه‌گذاری‌های کلان بوده که سبب شده ظرفیت تولید صنعتی- نظامی چین به طور قابل‌توجهی افزایش یابد.
البته در این مسیر شی جین‌پینگ محدودیت و موانع مهمی نیز در پیش‌رو داشته است. به‌عنوان مثال پس از سال‌ها تلاش تنها یک موسسه تحقیقاتی دفاعی به نام S&T از میان 41 موسسه‌ای که قرار بوده راه‌اندازی شوند با موفقیت به بهره‌برداری رسیده؛ امری که گفته می‌شود یکی از دلایل آن عدم تمایل موسسات خصوصی به مشارکت با بخش دولتی در صنایع نظامی چین است.
از سوی دیگر همزمان با اینکه از دهه 1980 میلادی برنامه اصلاحات نظامی در چین اجرایی شده، چنین پروژه‌ای دو جنبه متفاوت را دنبال کرده است. نخست ورود صنایع دفاعی به بازار غیر‌نظامی (اسپین آف) و دوم مشارکت غیر‌نظامیان در برنامه‌های دفاعی (اسپین آن). در همین رابطه و در حالی که گفته می‌شود برنامه اسپین آف در سودآوری شرکت‌های دفاعی موفق بوده، مشارکت غیر‌نظامیان در صنایع دفاعی یعنی اسپین آن به دلیل حساسیت‌های موجود با مشکل مواجه شده است.
به عنوان مثال شرکت غیر‌نظامیان در برنامه‌های دفاعی نیاز به مجوز و گواهینامه دارد و مقامات چینی خودشان معترف هستند که با وجود تمامی تلاش‌های سیاسی، نهادهای غیر‌نظامی همچنان با موانع و محدودیت‌های زیادی برای ورود به بخش نظامی مواجهند.
در نتیجه شواهد نشان می‌دهد برخلاف عزم رهبران چین برای اصلاحات در صنایع دفاعی و نظامی، همچنان منافع شخصی و نیز حمایت‌گرایی‌ دولتی مانع از اصلاحات موردنیاز بوده و بسیاری از تغییرات نیز به صورت سطحی انجام شده است.
یک پاکسازی کنترل شده
در چنین وضعیتی و در حالی که بسیاری از کارشناسان معتقدند یک پاکسازی گسترده از میان اعضای ارتش می‌تواند مانع توسعه فناوری دفاعی و توانایی نظامی چین شود، به نظر می‌رسد که شی جین‌پینگ با درک این موضوع دست به یک برنامه پاکسازی کنترل شده در میان نظامیان چین زده است.
در واقع و در حالی که اخیرا لی شانگفو وزیر دفاع سابق و وی فنگه از ژنرال‌های بلندپایه چین که اتفاقا نزدیک به شی جین‌پینگ بودند پاکسازی شده‌اند و از سال گذشته میلادی نیز حداقل 15 نظامی برجسته چینی به اتهام فساد مورد بازجویی و محاکمه قرار گرفته‌اند، با این حال برخی ناظران معتقدند چنین پاکسازی‌هایی اگر چه با شدت ادامه داشت اما آنچنان که تصور می‌شده خللی در برنامه‌های صنعتی- دفاعی چین ایجاد نکرده است. برای نمونه و جهت ارزیابی شدت و تاثیر بالقوه پاکسازی‌ها در ارتش شاید مقایسه این اقدام در صنعت کشتی‌سازی چین بتواند دیدگاه خوبی برای تحلیل ارائه کند.
گفتنی است بلافاصله پس از کنگره نوزدهم حزب کمونیست چین، رییس و مدیرکل شرکت صنعت کشتی‌سازی چین (CSIC) مورد بازجویی قرار گرفته و این شرکت با شرکت کشتی‌سازی دولتی چین (CSSC) ادغام شد؛ امری که نوعی تغییر ساختاری در صنعت کشتی‌سازی چین بوده و آمارها نشان می‌دهد توانایی این صنعت برای گسترش ناوگان نیروی دریایی ارتش نه‌تنها کاهش نیافته بلکه با رشد قابل‌توجهی نیز همراه بوده است.
پس از بیستمین کنگره حزب نیز شواهد نشان می‌دهد در حالی که پاکسازی تقریبا به تمام شرکت‌های بزرگ دفاعی گسترش یافته است اما هیچ رییس و مدیرکلی به طور همزمان مورد بررسی، بازجویی و برکناری قرار نگرفته است.
برخی کارشناسان معتقدند، شی در پاکسازی صنایع دفاعی خویشتنداری نشان داده و هدف اصلی او نیز ارتقای قابلیت‌های دفاع ملی به جای تمرکز صرف بر مبارزه با فساد است. در واقع براساس یافته‌ها، تنها نیروهایی در ارتش مورد پاکسازی قرار گرفته‌اند که در برابر همکاری نظامی- غیرنظامی مقاومت و
کارشکنی‌ کرده‌اند.
یک مجتمع نظامی- صنعتی به سبک چینی
در همین رابطه و در حالی که بررسی‌ها نشان‌دهنده مقدمات برای ایجاد یک گروه نظامی- صنعتی بزرگ در چین بعد از کنگره بیستم حزب کمونیست بوده که راهبرد اصلی آن پیشبرد قابلیت‌ها دفاع ملی یکپارچه است، شواهد نشان می‌دهد مجتمع صنعتی- نظامی سنتی شامل همکاری میان ارتش، صنایع و موسسات علمی- دانشگاهی جهت تقویت صنایع دفاعی است اما شی به عنوان رهبر بلا منازع چین تصمیم گرفته جهت عبور از کاستی‌های سیستم قبلی، مجتمع نظامی- صنعتی بزرگ خود را در داخل محافل حزبی و دولتی با حضور نیروهای ارتش، شورای ایالتی و مقامات محلی مرتبط با صنایع نظامی ادغام کند تا از هماهنگی میان تدارکات، برنامه‌ها، تخصیص منابع و عملیات تولید خیالش آسوده باشد.
البته در این میان یک چالش مهم برای او همچنان وجود دارد به طوری که هر چند پاکسازی ارتش و نیروهای نظامی جهت پیشبرد استراتژی ملی یکپارچه برای تقویت فناوری نظامی و تولید تجهیزات انجام می‌شود و این یکپارچه‌سازی نیز به سهولت امکان‌پذیر است، اما چالش مدیریت موثر و هماهنگی برای به نتیجه رساندن چنین طرح بزرگی همچنان برای دولت و حزب کمونیست چین وجود دارد چراکه بسیاری از کارشناسان معتقدند، ایجاد یک مجموعه بزرگ صنعتی- نظامی به تنهایی قادر به تضمین موفقیت نبوده و عوامل کلیدی نظیر دگردیسی در روندهای سنتی ارتش و همکاری میان بخش نظامی و خصوصی برای نتیجه بخش بودن چنین راهبردی اهمیتی
مضاعف دارد.