سفر گازی پزشکیان

گروه انرژی- در حالی که مقامات دولت چهاردهم اعلام کرده‌اند که نهایت تلاش‌شان را برای تامین گاز زمستانی بخش خانگی و صنعتی کشور به کار خواهند گرفت، واقعیت‌های موجود نشان می‌دهد که در زمستان پیش‌رو کشور با دست‌کم 300‌میلیون مترمکعب ناترازی گاز روبه‌رو است؛ کسری‌ای که قرار است مطابق روال سال‌های قبل با قطع گاز صنایع مدیریت شود. هرچند امسال عملا برای دولت تازه‌کار مسعود پزشکیان نمی‌توان انتظار معجزه داشت، با این حال اقداماتی مثل واردات گاز از ترکمنستان می‌تواند بخشی از نیاز کشور به‌خصوص استان‌های شمالی را برطرف کند.
موضوع واردات گاز تازه نیست؛ از اوایل دهه‌80 مذاکره برای واردات گاز از ترکمنستان در جریان بوده و حتی طرح در قالب سوآپ هم دنبال شده است. با وجود این قطع‌ووصل‌های اتفاق افتاده در سال‌های گذشته- یا بدقولی ایران در پرداخت پول گاز یا واکنش‌های سیاسی مقامات ترکمنستان- باعث شده جریان گاز از این کشور چندان پایدار نباشد.
دولت سیزدهم تلاش کرد تا با مذاکره با مقامات ترکمنستان بعد از زمستان معروف 1401، جریان گاز از این کشور را برقرار کند، حال آنکه گزارش‌ها نشان می‌دهد که این واردات هم پایدار نبوده است.
زمستان پیش‌رو، آزمون دولت چهاردهم برای مدیریت گاز است؛ از همین‌رو هم مسعود پزشکیان امروز در سفری به ترکمنستان که البته گفته شده برای شرکت در مراسم سالگرد مختوم‌قلی فراغی(شاعر مشهور ترکمن) صورت خواهد گرفت، حتما واردات گاز از این کشور را پیگیری خواهد کرد.
براساس توافقی که دولت سیزدهم با ترکمنستان داشت، قرار بود روزانه 10‌میلیون مترمکعب گاز از این کشور وارد شود. با این حال بعد از توافق تنها مدت کوتاهی واردات انجام شد و ترکمنستان به دلایلی که گفته می‌شود مسائل مالی است، جریان گاز را متوقف کرده است.
دولت سیزدهم اعلام کرد که بدهی‌های گازی ترکمنستان که بالغ بر 2‌میلیون ‌دلار بوده در سه‌قسط پرداخت کرده است. برای ادامه برقراری جریان گاز، در توافق اولیه بنا شد گاز ترکمنستان با کالاهای ایرانی تهاتر شود. اگرچه این کشور در توافق اولیه این موضوع را پذیرفت اما بعدها مقامات این کشور اعلام کردند که به جای کالای ایرانی برای صادرات گاز از ایران ‌دلار می‌خواهند.
به دنبال گاز، از ترکمنستان تا روسیه
فقط ترکمنستان نیست که ایران تلاش می‌کند از این کشور گاز وارد کند، در تفاهمنامه همکاری دوجانبه در حوزه انتقال گاز طبیعی روسیه به ایران که ششم تیرماه ۱۴۰۳ بین شرکت ملی گاز ایران و شرکت «گازپروم اسپرت» در حضور محمد مخبر سرپرست وقت ریاست‌جمهوری ایران و نماینده ویژه رییس‌جمهور فدراسیون روسیه و رییس شرکت گازپروم امضا شد، قرار بود روزانه 300‌میلیون مترمکعب گاز از روسیه وارد ایران شود.
آنطور که مالک شریعتی، عضو کمیسیون انرژی مجلس اخیرا گفته این گاز قرار است به مصارف صنعتی برسد. شریعتی درخصوص اقدامات صورت‌گرفته برای واردات گاز از روسیه گفت: قرار است ایران روزانه ۳۰۰‌میلیون مترمکعب گاز از روسیه وارد کند که تبدیل این توافق به قرارداد و اجرایی شدن آن شاید چندسالی زمان نیاز داشته باشد، اما دوطرف در حال مذاکره هستند اما باید به این قرارداد به شکل تجارت نگاه شود، چراکه اگر این گاز در داخل مصرف نشود نه‌تنها مشکلات حل نخواهد شد، بلکه وابسته نیز می‌شویم. ایران بعد از روسیه دارنده بزرگ‌ترین ذخایر گازی دنیاست. با این حال کندی سرمایه‌گذاری در این حوزه باعث شده که علاوه‌بر ناتوانی در تامین نیاز داخلی از بازار صادراتی که می‌تواند درآمد ارزی سرشاری برای ایران به ارمغان آورد، محروم مانده است. مهم‌تر آنکه عدم استفاده بهینه گاز به‌خصوص در فصل سرما موجب شده تا کشور با ناترازی گاز مواجه شود و گاز پتروشیمی‌ها و صنایع که می‌تواند برای کشور ارزش‌افزوده ایجاد کند، برای مدتی کاهش پیدا کرده یا قطع شده است.
به منظور خروج از این وضعیت جواد اوجی، وزیر نفت دولت سیزدهم در اقدامی توافقنامه واردات گاز از روسیه را امضا کرد. این مساله موجب می‌شود تا ضمن برطرف شدن ناترازی گاز در زمستان ایران تبدیل به هاب گاز منطقه شود.
باید در نظر داشت که ایران با زیرساخت‌ها و خطوط انتقال گاز سراسری به‌طور کامل آماده دریافت گاز از روسیه است. در آن برهه از زمان این توافقنامه بازتاب‌های بسیاری داشت و برخی کارشناسان بر این عقیده بودند که بی‌شک با اجرای این توافقنامه، ایران به قطب گازی منطقه تبدیل می‌شود و حتی با وجود ناترازی گاز در زمستان امکان صادرات بخشی از گاز وارداتی را خواهد داشت.
توافق استراتژیک انتقال گاز روسیه به ایران، یک اتفاق بی‌نظیر در جهش سهم ‎تجارت گاز ایران در جهان و آخرین یادگار دیپلماسی فعال انرژی ‎شهید رییسی است. علاوه‌بر تامین منافع دوکشور، این رویداد مهم گام بلندی برای تبدیل ایران به ‌هاب گازی منطقه محسوب می‌شود.
محسن صالحی‌راد، کارشناس صنعت نفت در این رابطه به مهر گفته است: به شخصه فکر نمی‌کردم ایران بتواند با واردات گاز از روسیه و انتقال آن از طریق شبکه فشار قوی که در سطح کشور پراکنده است تبدیل به‌ هاب گازی منطقه شود. البته این اقدام که با دیپلماسی فعال انرژی در دولت شهید رییسی رقم خورد، می‌تواند گره‌های بسیاری را از بخش‌های مختلف صنعت ایران باز کند و عملا دیگر شاهد کمبود خوراک گاز در داخل کشور نباشیم و می‌تواند حجم صادرات گاز را که طبق برنامه هفتم توسعه باید جهش پیدا کند محقق کند.
اختلال صادرات گاز ترکمنستان به ترکیه به‌نفع ایران؟
ترکمنستان که چهارمین یا پنجمین کشور به لحاظ ذخایر بزرگ گاز طبیعی جهان در دنیاست، از یک‌سال گذشته به دنبال بازارهای جدید صادرات گاز است. مقامات این کشور بیش از یک‌سال قبل، اعلام کردند که درباره صادرات به بازارهای غربی، جدی هستند. به دنبال آن عراق تفاهمنامه خرید گاز از ترکمنستان را امضا کرد که طبق آن، دولت عشق‌آباد سالانه ۹‌میلیارد متر‌مکعب گاز تحویل ایران خواهد داد و ایران نیز به همین میزان گاز تحویل عراق می‌دهد.
پس از آن سردار بردی محمداف، رییس‌جمهور ترکمنستان در مارس سال‌جاری به ترکیه رفت و در آنجا توافقنامه‌ای را با رجب‌طیب اردوغان، رییس‌جمهور ترکیه امضا کرد که زمینه را برای «توافق سوآپی» باز کرد که تحت آن، گاز ترکمنستان به ایران عرضه می‌شود و ایران حجم مشابه را به ترکیه ارسال می‌کند. سال گذشته ترکمنستان و ترکیه مذاکراتی برای تجارت گاز داشتند.
هنوز مشخص نبود که آیا ترجیح ترکیه برای دریافت گاز ترکمنستان از طریق ساخت یک خط لوله از دریای خزر به جمهوری آذربایجان و انتقال آن است یا از طریق سوآپ با گاز ایران می‌خواهد گاز ترکمنستان را دریافت کند. ظرفیت دو خط لوله گازی که از ترکمنستان به خاک ایران امتداد دارد، حدود ۱۹‌میلیارد متر‌مکعب در سال است و با توجه به انتظار ۹‌میلیارد مترمکعبی عراق و ۱۰‌میلیارد متر‌مکعبی خود ایران برای تحویل گاز ترکمنستان، ترکیه نمی‌تواند به خرید گاز ترکمنستان از طریق ایران امیدوار باشد.
ترکیه بنا داشت سالانه 5/1 تا 2‌میلیارد متر‌مکعب گاز ترکمنستان، از طریق ایران وارد کند و این قرارداد قرار بود در اوایل سال ۲۰۲۵ آغاز شود و گاز می‌تواند به اروپا صادر شود. با این حال حدود یک‌ماه پیش، شرکت دولتی بوتاش که واردکننده گاز است، قراردادی ۱۰‌ساله با شرکت شِل برای واردات سالانه چهارمیلیارد متر‌مکعب ال‌ان‌جی امضا کرد که دوبرابر واردات سوآپ برنامه‌ریزی‌شده از ترکمنستان است. این بدان معنا بود که ترکیه خرید گاز از ترکمنستان را به حالت تعلیق درآورده است.
تحلیلگران معتقدند شکست ترکمنستان می‌تواند برد جمهوری آذربایجان باشد. دلیل شکست ترکیه و ترکمنستان در انعقاد قرارداد سوآپ گاز هرچه باشد، قراردادهای جدید بلندمدت تامین ال‌ان‌جی آنکارا می‌تواند به نفع جمهوری آذربایجان باشد. تولید گاز باکو به حدی افزایش یافته است که برای تامین نیازهای کوتاه‌مدت داخلی و تعهدات صادراتی خود، به گاز ترکمنستان نیاز ندارد.
از سویی در شرایطی که ترکمنستان یک بازار را از دست داده، فرصتی دوباره برای ایران پیش آمده که در مذاکره گازی پیشنهادهای جذاب‌تری روی میز بگذارد.