بازار چه کتاب‌هایی داغ است؟

استفاده از کتابخوان‌های الکترونیک در سال‌های اخیر با افزایش دسترسی به اینترنت و فناوری‌های دیجیتال در ایران، روند رو به رشد داشته است. بازار کتاب دیجیتال بیش از 10درصد مصرف رسمی را به خود اختصاص داده‌ است،‌ بر اساس آمارهای موجود، حدود 12میلیون ایرانی مصرف‌کننده کتاب الکترونیک هستند که از این میان تنها 2میلیون نفر از پلتفرم‌های رسمی فعال استفاده می‌کنند. به نظر می‌رسد که مصرف کتاب الکترونیک بسیار بیش از این آمار 10درصد باشد چراکه بازار کپی در کتاب‌های دیجیتال و صوتی داغ است. کتابخوان‌های الکترونیک به‌عنوان یکی از فناوری‌های جدید در صنعت نشر، در حال کسب محبوبیت بیشتری در میان مخاطبان ایرانی هستند. استفاده از کتابخوان‌های الکترونیک در سال‌های اخیر با افزایش دسترسی به اینترنت و فناوری‌های دیجیتال در ایران، روند رو به رشد داشته است. تعدادی از شرکت‌های ایرانی، مانند فیدیبو و طاقچه، بسترهای مناسبی برای دسترسی به کتب الکترونیکی فراهم کرده‌اند که امکان خرید و مطالعه آنلاین کتاب‌ها را برای مخاطبان فراهم می‌سازد. براساس همین داده‌ها، می‌توان گفت کسانی که در میان پلتفرم‌ها اشتراک دارند و از این طریق کتاب می‌خرند و می‌خوانند، حدود دو و نیم میلیون کاربر ثبت شده است که کل خرید این‌ کاربرها در طول یک‌سال بین 230-250میلیارد تومان تخمین زده شده است؛ رقمی که حدود 4 تا 5درصد کل بازار کتاب براساس قیمت پشت جلد را تشکل می‌دهد. باید در نظر داشته باشیم که قیمت کتاب الکترونیک در ایران 30تا 50درصد قیمت پشت جلد کتاب چاپی محاسبه می‌شود بنابراین اگر به لحاظ قیمتی 5درصد گردش مالی کتاب را شکل می‌دهد، 10درصد میزان فروش قانونی را نیز در دست دارد. یکی از پلتفرم‌های عرضه‌کننده کتاب الکترونیک در ایران اخیرا گزارشی از سال 1402 خود ارائه کرده است،‌ بر اساس این گزارش‌، این پلتفرم که 130هزار کتاب فعال را در دسترس مخاطبان قرار داده که 90 درصد کتاب‌های چاپی و 10درصد کتاب‌های صوتی بوده‌اند. این پلتفرم،‌ طی سال 1402،‌ 12 میلیون بار توسط کاربران نصب شده،‌ همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد که استفاده از این پلتفرم حدود 10دقیقه آمار سرانه مطالعه را رشد داده است. کاربران در این پلتفرم طی سال 1402 در مجموع 5/11میلیون ساعت مطالعه داشته‌اند،‌ این در حالی است که سال 1401 این رقم،‌ 6/10میلیون ساعت بوده است. بیشترین حجم مطالعه مخاطبان در این پلتفرم در فروردین ماه اتفاق افتاده است و تعداد کتاب‌های خوانده شده نسبت به سال ماقبل آن 18درصد رشد داشته است،‌ توجه باید داشت که در سال 1401 تعداد کتاب‌های در دسترس این پلتفرم نیز کمتر و چیزی حدود 110هزار عنوان بوده است. تعداد کاربرانی که در این پلتفرم حداقل یک کتاب در سال خوانده‌اند، نیز 50درصد رشد داشته است. دوشنبه‌ها، سه‌شنبه‌ها و یکشنبه‌ها به ترتیب بیشترین مطالعه را در روزهای هفته به خود اختصاص داده‌اند. همچنین بیشترین ساعات مطالعه بین 21 شب تا یک بامداد بوده است. کمترین ساعات مطالعه نیز 4 و 5 صبح بوده است اما محبوب‌ترین کتاب‌ها در این پلتفرم،‌ «زنان زیرک‌»، «وانیل و شکلات» و «کتابخانه نیمه‌شب» بوده است،‌ که هر 3 عنوان جزو کتاب‌های پرفروش حوزه ترجمه هستند. مطالعه رفتار کاربران این پلتفرم نشان می‌دهد که بیشترین خرید کاربران متعلق به یک کاربر با هزار و 946 عنوان کتاب خریداری شده بوده است. در این گزارش همچنین کتاب «کتابخانه نیمه شب» چه در قالب صوتی با صدای آرمان سلطانزاده از انتشارات آوانامه و چه در قالب نسخه چاپی با ترجمه محمد صالح نورانی‌زاده از نشر کوله پشتی به عنوان کتاب ویژه سال 1402 این کتابخوان الکترونیک انتخاب شده است که هم بیشترین نظر را به خود اختصاص داده و هم بیشترین کتابی است که هدیه داده شده است. بیشترین کتاب‌های خریداری شده از این پلتفرم نیز عبارتند از: نسخه صوتی کتابخانه نیمه‌شب با صدای آرمان سلطانزاده از آوانامه،‌ معجزه (شکرگزاری) نوشته راندا برن،‌ ترجمه مسیحا برزگر و با صدای میلاد فتوحی از نوین کتاب گویا، ‌48 قانون قدرت اثر رابرت گرین ترجمه فاطمه باغستانی‌، از نشر نسل نواندیش. پرفروش‌ترین کتاب‌ها در یک هفته اول پس از انتشار در این پلتفرم نیز عبارتند از «تمام چیزهای خطرناک» نوشته استیسی ویلینگهام با ترجمه سحر قدیمی از نشر نون،‌ «خاطرات یک آدم‌کش» نوشته کیم یونگ‌ها با صدای هوتن شکیبا،‌ از رادیو گوشه و «آن چهارده روز» تالیف و انتشار از موسسه بیان معنوی. پرمخاطب‌ترین نویسندگان ایرانی این پلتفرم نیز عبارتند از علی صفائی‌حائری، نادر ابراهیمی و مهرداد صدقی. پرمخاطب‌ترین نویسندگان خارجی نیز رابرت کرین،‌ راندا برن و مت هیگ و پرمخاطب‌ترین مترجمان نیز فاطمه باغستانی،‌ مسیحا برزگر و میلاد فتوحی بوده‌اند. ادبیات داستان و رمان،‌ موفقیت و خودیاری و موضوعات مذهبی محبوترین موضوعات میان کاربران این پلتفرم بوده‌اند‌، در حوزه ادبیات هر سه عنوان محبوب از ادبیات ترجمه بوده و شامل «مغازه خودکشی‌»، «کتابخانه نیمه‌شب» و «خاطرات یک آدم‌کش» بوده است. در حوزه موفقت و خودیاری نیز کتاب‌های «معجزه(شکرگزاری)»،‌ «48 قانون قدرت»،‌ و «عادت‌‌های اتمی» هر سه از حوزه ادبیات ترجمه رتبه‌های نخست را از آن خود کرده‌اند. داغ شدن بازار ترجمه در ایران موجب شده تا نوعی بلبشویی فرهنگی در بازار نشر ایران به وجود آید و ترجمه‌‌های از یک کتاب نه چندان محبوب غربی توسط چند ناشر با نام‌ مترجمان بعضا معروف و گمنام منتشر شود و رقابتی عجیب در فروش و عرضه این کتاب‌ها به بازار شکل گیرد،‌ به نظر می‌رسد بازار نشر ایران امروز بیش از هر چیز از نوعی از هم‌گیسختگی رنج می‌برد که دغدغه اقتصادی ناشران نیز به آن دامن زده است،‌ از سوی دیگر بسیاری از این کتاب‌های پرفروش تحت تاثیر جو روانی ایجاد شده در بازار پرفروش شده‌اند و اگرنه در بازار کشورهای دیگر مخاطب چندان وقعی به آن نمی‌نهد.