تبعات اوج‌گیری تنش‌ها بر گردشگری خاورمیانه

نادر نینوایی- تقریبا یک‌سال از آغاز جنگ غزه می‌گذرد و شواهد نشان می‌دهد که جنگ در خاورمیانه در حال گسترش است. از نگاه گردشگران خارجی که به این منطقه پرآشوب نگاه می‌کنند، ممکن است اینطور به نظر برسد که کل خاورمیانه یک منطقه خطر بزرگ است و همین نگرش موجب توقف جریان سفر و گردشگری به سوی منطقه می‌شود. با این وجود باید اذعان داشت که عملکرد گردشگری در سراسر منطقه خاورمیانه بسیار متفاوت است، به‌طوری‌که مکان‌هایی مانند امارات متحده عربی و عربستان هنوز پاتوق گردشگران هستند اما مناطق آسیب‌دیده از جنگ، یا درگیر تنش، وضعیت بسیار نامناسبی دارند. با توجه به شرایط موجود این‌طور به نظر می‌رسد که بحران خاورمیانه معنای متفاوتی برای گردشگری کشورهای مختلف منطقه داشته است و اثرات منفی آن بیشتر بر کشورهایی وارد آمده که در مرکز تنش و بحران قرار داشته‌اند.
بحران گردشگری در سرزمین‌های اشغالی و لبنان
در حد فاصل ماه‌های ژانویه تا ژوئن، صرفا چیزی حدود ۵۰۰هزار گردشگر از سرزمین‌های اشغالی بازدید کرده‌اند، این در حالی است که این رقم در مدت زمان مشابه در سال قبل حدود 2‌میلیون نفر بوده است و این نزول، نشان از ریزش سه‌چهارم گردشگران اسرائیل در مدتی کوتاه است.
براساس گزارشی که در ماه ژوئیه از سوی انجمن هتل‌های اسرائیل (IHA) منتشر شد، حدود 10‌درصد از هتل‌ها در این کشور به دلیل کاهش شدید نرخ اشغال، با سقوط شدید میزان درآمدها مواجه شده‌اند.
این در حالی است که پیش از حمله هفتم اکتبر و جنگ غزه، رژیم صهیونیستی امید زیادی به بخش گردشگری خود داشت. در سال2022، این کشور 7/2‌میلیون گردشگر و 4‌میلیارد دلار درآمد از این بخش داشت. همچنین اسرائیل در سال۲۰۲۳ در مسیر رکوردشکنی در حوزه گردشگری قرار داشت اما اکنون با توجه به شرایط ایجادشده به سبب جنگ با فلسطین و لبنان و تنش با ایران، وضعیت گردشگری این کشور با بحرانی جدی مواجه شده است.
گفتنی است بروز جنگ و تنش تاثیر منفی آشکاری بر لبنان که زمانی سوییس خاورمیانه خوانده می‌شد، داشته است. براساس آمار وزارت گردشگری لبنان، می‌دانیم که تعداد گردشگران واردشده به لبنان در چهارماهه اول سال2024 به ۳۴۰هزار و ۲۹۰نفر رسیده است که در مقایسه با 398هزار و 186گردشگر در مدت مشابه در سال2023 کاهش محسوسی را نشان می‌دهد.
تاب‌آوری گردشگری مصر
در برابر هشدارها
موج تنش و درگیری‌ها در خاورمیانه کم و بیش گریبانگیر کشور مصر نیز شده است و صدور هشدارهای کشورها به اتباعشان در خصوص اجتناب از سفر به خاورمیانه، بر گردشگری مصر هم بی‌تاثیر نبوده است، هرچند مصر تاب‌آوری خوبی از خود نشان داده است. وزارت امور خارجه ایالات‌متحده در بخش «مشاوره سفر» وب‌سایت خود در خصوص سفر به مصر هشدار سطح ۳ صادر کرده است و این به این معنی است که مسافران باید در خصوص سفر به این کشور تجدیدنظر کنند چراکه خطر تروریسم وجود دارد. بالاترین سطح هشدار مربوط به سطح 4 است که به معنای به «سفر نروید» است.
با وجود صدور این هشدار اما مقامات گردشگری مصر به تداوم وجود تقاضا برای بخش گردشگری این کشور اشاره کرده‌اند. غاده شلبی، معاون وزیر گردشگری مصر در خصوص تاثیر بحران در خاورمیانه بر گردشگری مصر گفت: «مصر با وجود مسائل ژئوپلیتیکی در بخش گردشگری تقاضا داشته است، در واقع اگرچه ایمن بودن منطقه در حوزه گردشگری مهم است اما متخصصان سفر و گردشگری مصر هم درباره چگونگی مواجهه با شرایطی که در حال وقوع است، کاملا آموزش دیده‌اند.» باید اذعان داشت که همچنان تقاضا برای ورود به تمام مناطق مصر وجود دارد و این آمار نشان از تاب‌آوری بالای گردشگری این کشور در برابر بحران‌های اخیر در منطقه است.
در نیمه اول سال2024 نزدیک به 1/7‌میلیون گردشگر وارد مصر شده‌اند که این میزان برابر با مدت مشابه سال 2023 است.
البته احمد عیسی، وزیر گردشگری مصر، در ماه «می» در گفت‌وگو با اسکای‌نیوز عربی فاش کرد که این وزارتخانه پیش‌بینی‌های خود را تعدیل کرده است و اکنون انتظار دارد بین 5/15 تا 5/16‌میلیون گردشگر در سال از این کشور بازدید کنند که این میزان از هدف اولیه جذب 18‌میلیون نفر کمتر است.
کاهش ۷‌درصدی بازدید گردشگران از اردن
وزارت گردشگری و آثار باستانی اردن گزارش داده است تعداد گردشگرانی که از این کشور در هشت ماه اول امسال بازدید کرده‌اند، نسبت به سال گذشته 7‌درصد کاهش یافته است. بر این اساس، اشغال هتل‌ها در بخش‌هایی از اردن از اکتبر گذشته تاکنون به 3‌درصد رسیده است؛ این در حالی است که یک هتل برای آنکه به حد تعادل به لحاظ اقتصادی برسد باید حداقل ۵۰درصد ظرفیتش اشغال شود. برآوردهای اقتصادی نشان می‌دهد بین نوامبر 2023 تا ماه مارس۲۰۲۴، اردن 287‌میلیون دلار از درآمدهای بالقوه گردشگری خود را در مقایسه با سال قبل از دست داده است. همان‌طورکه انتظار می‌رود بخش عمده‌ای از این ضرر ناشی از فقدان درآمدهای حاصل از گردشگری بین‌المللی است و می‌توان گفت که اردن نیز از بروز تنش‌های منطقه‌ای در این یک‌ساله آسیب زیادی دیده است.
امارات متحده و عربستان در ساحل آرامش
انتظار می‌رفت تنش‌های منطقه‌ای که به‌سرعت در حال توسعه هستند بر گردشگری دبی هم تاثیر منفی داشته باشد اما در طول مدت زمان برگزاری نمایشگاه Future Hospitality Summit در دوبی که 200سخنرانی در آن انجام شد، به سختی به این بحران اشاره شد. عبدالله بن طوق المری، وزیر اقتصاد امارات متحده عربی، روی صحنه گفت که او «اصلا» نگران جنگ در منطقه نیست.
وی گفت: «ما همیشه با مشکل مواجه بوده‌ایم. این منطقه همیشه درگیری دارد اما رهبری امارات از این نوع صراحت برخوردار است. ایمنی و امنیت یکی از بالاترین چیزها [در امارات متحده عربی] است. پروتکل‌های ایمنی امارات چیزی است که ما به آن افتخار می‌کنیم. همچنین شاهد هستیم که آمار گردشگری سال به سال در حال بهبود است.»
گردشگری عربستان سعودی نیز باوجود برقرار بودن بیش از یک‌سال جنگ در منطقه همچنان قوی باقی مانده است. عربستان سعودی در شش‌ماه اول سال مجموعا شاهد حضور 60‌میلیون گردشگر بین‌المللی و داخلی بوده است. گردشگران در این دوره 1/38‌میلیارد دلار در نیمه اول سال2024 در عربستان هزینه کردند.
درحالی‌که جنگ و تنش‌ها به شدت در منطقه خاورمیانه شدت گرفته است اما نکته مثبت ماجرا تداوم فعالیت هتل‌های بین‌المللی در منطقه است. از سوی دیگر باید در نظر داشت باتوجه به اینکه خاورمیانه به نوعی مهد تاریخ و تمدن جهان شمرده می‌شود و نخستین تمدن‌های بشری در این منطقه شکل گرفته‌اند، می‌توان امیدوار بود که با فروکش کردن تنش‌های اخیر و برقراری آتش‌بس احتمالی در غزه، زمینه برای احیای دوباره صنعت گردشگری در خاورمیانه فراهم شود.