فصل تغییر در روابط تهران-واشنگتن

گروه سیاسی- بازگشت ترامپ به کاخ سفید کماکان یکی از محورها و موضوعاتی است که مورد توجه چهره‌های سیاسی در ایران قرار دارد؛ بحثی که بلافاصله پس از اعلام نتایج انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا به راه افتاد و در حالی کماکان ادامه دارد که احتمالا در روزهای پیش‌رو نیز باید منتظر ادامه آن باشیم. این در حالی بود که روز گذشته بسیاری از چهره‌های شاخص سیاسی ازجمله رییس مجلس کنونی، نایب‌رییس مجلس دهم، رییس‌دفتر ریاست‌جمهوری در دولت حسن روحانی و معاون پارلمانی و رییس‌دفتر ریاست‌جمهوری در دولت سیدمحمد خاتمی در این رابطه اظهارنظر کردند.
واکنش قالیباف به بازگشت ترامپ
محمدباقر قالیباف که نطق پیش از دستور خود در نخستین نشست علنی این هفته را به موضوع انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا و مشخصا بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید اختصاص داد، با تاکید بر اینکه «بی‌تردید در شیوه دشمنی افرادی که به‌عنوان رییس‌جمهور آمریکا انتخاب می‌شوند، تفاوت معناداری وجود دارد»، گفت: «آنچه رفتار دشمن را در قبال ما تعیین می‌کند، قدرت ملی و رفتار مقتدرانه و هوشمندی ما بر پایه رویکرد عقلانیت انقلابی‌ است.» او که معتقد است «عنصر اصلی قدرت ملی ما مردم هستند» با اشاره به «استقلال عمل» و «پرهیز از هرگونه وابستگی به کشورهای خارجی» به‌عنوان اصول بنیادین نظام جمهوری اسلامی گفت: «رفتن و آمدن روسای‌جمهور کشورهای دیگر تا زمانی که ما به توان داخلی و فکر و اراده ایرانی متکی باشیم، هیچ تاثیری در توانایی ایران برای تامین منافع خود آنگونه که صلاح بدانیم، نخواهد داشت.»
واکنش مطهری به بازگشت ترامپ
همزمان نایب‌رییس مجلس دهم نیز در یک اظهارنظر مطبوعاتی با تاکید بر اینکه «نه ترامپ امروز، ترامپ چهار سال پیش است و نه جهان امروز، جهان چهارسال پیش» گفت: «ترامپ حدود سه سال ایران را تحت فشار اقتصادی بسیار شدیدی قرار داد اما درنهایت به شکست خود نیز اعتراف کرد.» علی مطهری که در این رابطه با ایسنا گفت‌وگو می‌کرد، همچنین با اشاره به تحولات بیش از یک‌سال گذشته در باریکه غزه و ناممکن بودن از سرگیری طرح عادی‌سازی روابط کشورهای منطقه با اسرائیل گفت: «امروز افکار عمومی جهان به نفع فلسطین است و ترامپ نمی‌تواند مانند دوره قبل هر کاری می‌خواهد به نفع اسرائیل انجام دهد.» مطهری که تاکید کرده «اینکه چه کسی رییس‌جمهور آمریکا باشد، در سیاست کلی ایران تغییری ایجاد نخواهد کرد»، می‌گوید: «ترامپ آدم خاصی است. از این نظر ما باید منتظر باشیم تا ببینیم چه مواضعی را پس از ورود به کاخ سفید اتخاذ خواهد کرد و باید ببینیم ترامپ چه راهی را در پیش خواهد گرفت.»
واکنش واعظی به بازگشت ترامپ
محمود واعظی که در دولت نخست حسن روحانی به‌عنوان وزیر ارتباطات با کابینه تدبیر و امید همکاری می‌کرد و در چهار سال دوم ریاست‌جمهوری روحانی یعنی زمانی که به‌نحوی با دوران ریاست‌جمهوری ترامپ مصادف شد، به‌عنوان رییس‌دفتر ریاست‌جمهوری از نزدیک در جریان آنچه در روابط نامساعد تهران و واشنگتن رقم می‌خورد، قرار می‌گرفت، در یک اظهارنظر مطبوعاتی با اشاره به نتیجه انتخابات آمریکا گفته: «باتوجه به اصول و سیاست‌هایی که در روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران نسبت به آمریکا نهادینه شده، طبیعی است که حسب انتخاب رییس‌جمهور جدید، تاثیری در روابط دیپلماتیک دو کشور پدیدار نخواهد شد بلکه تحول جدید نیاز به «پارادایم شیفت» دوسویه براساس احترام متقابل با در نظرگیری منافع و امنیت ملی کشورمان دارد.» او که توجه به این مساله را ضروری می‌داند که «تعامل برای «کاهش تنش» در روابط دوجانبه با برقرای روابط میان دو کشور، بسیار متفاوت است»، می‌گوید: «براساس تجربیات گذشته، سیاست خارجی اتخاذی و نوع تعامل «جمهوریخواهان» آمریکا با «دموکرات‌ها» درباره کشورهای منطقه، جنگ‌های غزه و اوکراین، تحولات خاورمیانه و حتی قدرت‌های جهانی یکسان نیست و متفاوت است.» واعظی همچنین با اشاره به ناکامی ترامپ در اعمال سیاست فشار حداکثری در دورانی که برای نخستین‌بار به ریاست‌جمهوری آمریکا رسید، گفته است: «اظهارات ترامپ در دوران رقابت‌های انتخاباتی درباره موضوع ایران و همچنین منطقه حائزاهمیت است. او صراحتا اذعان کرده که به‌دنبال دخالت و تغییر نظام جمهوری اسلامی ایران نیست و برای پایان دادن به جنگ‌های فرسایشی در منطقه تلاش مضاعفی خواهد کرد.» این چهره سیاسی میانه‌رو همچنین می‌گوید: «ترامپ تاکید کرده صرفا آنچه برای او حائزاهمیت است، عدم تولید سلاح هسته‌ای در ایران است. قبل از اینکه ترامپ بخواهد مانع دستیابی ایران به «سلاح کشتار جمعی هسته‌ای» شود، ما خودمان بارها اعلام کرده‌ایم که جمهوری اسلامی ایران وفق فتوای مقام معظم رهبری به دنبال تولید و اشاعه سلاح کشتار جمعی هسته‌ای نیست و این امر را مردود می‌داند.»
در شرایطی که دونالد ترامپ در یکی از سخنرانی‌های انتخاباتی خود گفته بود «اگر رییس‌جمهور شوم، تحریم‌ها را برخواهم داشت چراکه تحریم‌های ما علیه ایران و روسیه موجب شده تا جملگی سودهای تجاری به جیب جمهوری خلق چین برود و این امر نیز منجر به تضعیف دلار در دنیا شده»، واعظی به این اظهارات ترامپ استناد کرده و می‌گوید: «اگر مواضعی که ترامپ در دوران رقابت‌های انتخاباتی اخیر مطرح کرده، برمبنای تفکر و به شکل صادقانه مطرح شده باشد، با بسیاری از سیاست‌های پیشین ایشان در زمان ریاست‌جمهوری اولش متفاوت است.» قائم مقام حزب اعتدال و توسعه که بر این اساس معتقد است «ترامپ دور دوم با ترامپ دور اول در برخی حوزه‌ها از منظر اندیشه‌ای تفاوت کرده»، می‌گوید: «اگر رفتار حاکمیت آمریکا نسبت‌به مردم ایران محترمانه و برمبنای حفظ و بسط منافع و امنیت ملی کشور باشد، ایران نیز متناسب با این نوع رفتار سازنده تغییر سیاست خواهد داد. این امر می‌تواند به «کاهش تنش» در منطقه و همچنین رفع تحریم‌های ظالمانه علیه ملت ایران و بسط امید اجتماعی منجر شود.»
واکنش ابطحی به بازگشت ترامپ
سیدمحمد علی ابطحی نیز نتایج انتخابات آمریکا را به طور کلی فرصتی برای ایران خوانده که باید از آن استفاده کرد. این چهره سیاسی اصلاح‌طلب می‌گوید: «اگر واقعا دیپلماسی قدرتمندی باشد و اراده سیاسی نیز برای استفاده از این فرصت وجود داشته باشد، نتیجه مثبتی به همراه خواهد داشت.» او با اذعان به اینکه «پرونده ترامپ در دوره گذشته درخصوص ایران بد است»، گفته است: «با این حال تصور بنده این است که سیاستمداران می‌توانند در طول زمان به اشتباهات خود پی ببرند.» ابطحی با ابراز امیدواری نسبت‌به اینکه «ترامپ نیز به اشتباهات خود پی برده باشد»، گفته است: «جذاب‌ترین شعار ترامپ در زمان رقابت‌های انتخاباتی، پایان دادن به جنگ‌ها بود؛ هم درخصوص جنگ در غزه و هم درخصوص جنگ در اوکراین. اساسا جنگ با روحیه بیزینسی ترامپ خیلی جور درنمی‌آید بنابراین اگر این وعده‌ها واقعی باشد، نشان می‌دهد که ترامپ از گذشته خود درس عبرت گرفته و می‌تواند آینده متفاوتی را رقم بزند.» او که تاکید دارد «همه این مولفه‌ها به یک‌سری اما و اگر وابسته است»، گفته: «بخشی از این اما و اگرها مربوط به ایران است و باید دید آیا دیپلماسی کشور در وهله اول اراده و در وهله دوم توان بهره‌برداری از این فرصت را دارد یا خیر.» ابطحی در جمع‌بندی تحلیل خود از انتخابات ایالات‌متحده و تاثیر بازگشت ترامپ بر روابط تهران و واشنگتن گفته است: «درمجموع همه اینها مبتنی بر این است که آیا در سطح کلان کشور و سیاستگذاری‌هایی که در داخل جمهوری اسلامی ایران اتخاذ می‌شود، از این فرصت استفاده خواهد شد یا خیر.»
تحلیل زیباکلام درباره بازگشت ترامپ
در شرایطی که ابطحی و واعظی بر این باورند که تغییر در روابط تهران و واشنگتن علاوه‌بر تغییر ترامپ، وقتی محقق خواهد شد که ایران نیز عزم و اراده‌ای برای این تغییر داشته باشد و مطهری و حتی قالیباف نیز به‌نحوی معتقد است که پیشاپیش نمی‌توان احتمال هرگونه تغییر در روابط میان دو کشور را منتفی دانست، صادق زیباکلام، استاد برجسته علوم سیاسی معتقد است که این ایران است که پیش و بیش از ترامپ باید برای تحقق این تغییر و تحول در روابط دو کشور تلاش کند. او که در گفت‌وگو با پایگاه خبری- تحلیلی خبرآنلاین استدلال کرده که برخلاف آنچه مسوولان در چهل‌وچند سال گذشته گفته‌اند، اینکه چه کسی رییس‌جمهور آمریکا باشد، برای ایران اهمیت دارد، حتی از این فراتر رفته و می‌گوید: «این آمریکایی‌ها نبودند که دشمنی را با جمهوری اسلامی ایران آغاز کردند، این آمریکا نبود که از فردای پیروزی انقلاب اسلامی بنای دشمنی را با انقلاب اسلامی ایران و با جمهوری اسلامی ایران گذاشت. این ما انقلابیون بودیم که از فردای انقلاب اسلامی، آمریکاستیزی را در حقیقت به گفتمان اصلی انقلاب اسلامی بدل کردیم.»
آمریکاستیزی جزو اهداف انقلاب نبود
زیباکلام که معتقد است یکی از دلایلی که گفتمان انقلابی در ایران دشمنی با آمریکا را کلید زد، «رقابت میان مارکسیست‌ها و اسلامگرایان رادیکال» بوده، در این رابطه گفته: «اسلامگرایان رادیکال برای اینکه نشان دهند مارکسیست‌ها حرفی برای گفتن ندارند و وقتی مساله آمریکا باشد، اسلامگرایان مدرن و انقلابی، از مارکسیست‌ها به مراتب انقلابی‌تر هستند، دست به این کار زدند. اگر مارکسیست‌ها شعار مبارزه با آمریکا را سرمی‌دهند، ما سفارت آمریکا را اشغال می‌کنیم و آمریکایی‌ها را در برابر چشمان مردمان جهان به زانو درمی‌آوریم.» این در حالی است که این استاد علوم سیاسی معتقد است که «هیچ‌کدام اینها جزو اهداف و آرمان‌های واقعی انقلاب اسلامی نبود.» او می‌گوید: «کافی است که نگاهی به آرشیو و مدارک گسترده انقلاب اسلامی کنیم، سخنرانی‌های امام، مصاحبه‌های سایر روحانیون و غیرروحانیون در دوران انقلاب را ببینیم تا متوجه شویم که مبارزه با حکومت محمدرضا پهلوی چه بود؟ برای آمریکاستیزی بود؟ یا برای حاکمیت قانون، نبود زندانی سیاسی، انتخابات آزاد و آزادی مطبوعات بود. اینها اهداف انقلاب اسلامی بود، نه دشمنی با آمریکا.»
فداکاری پزشکیان در پایان دادن به دشمنی با آمریکا
زیباکلام با تاکید بر اینکه «تداوم دشمنی با آمریکا در این 46سال به منافع ملی ایران ضربه زده»، می‌گوید: «به نظر من الان آقای پزشکیان، در موقعیت بسیار سرنوشت‌سازی قرار دارند. تاریخ درمورد ایشان قضاوت خواهد کرد که آیا می‌خواهند این دشمنی را همچنان ادامه دهند یا خیر؟ ما در این ۴۶سال شاهد بودیم که هرگاه جریانات سیاسی که معتدل‌تر و میانه‌روتر و واقع‌بین‌تر بودند، خواستند دشمنی بین ایران و آمریکا را مقداری تعدیل کنند، چگونه در داخل کشور تندروها و رادیکال‌ها با آنها به مخالفت برخاستند و اجازه کار را به آنها ندادند.» او با اشاره به برخی اقدامات نیروهای میانه‌رو برای کاستن از سطح تنش در روابط دو کشور در دوران سازندگی و اصلاحات و حتی وقتی حسن روحانی به ریاست‌جمهوری رسید، توضیح می‌دهد که هر بار چطور تندروها مانع از تحقق این روند شدند و در ادامه می‌گوید: «من یقین دارم که بسیاری از مسوولان جمهوری اسلامی واقعا نمی‌خواهند دشمنی با آمریکا ادامه پیدا کند چون متوجه شده‌اند که چه بهای سنگینی داریم برای این دشمنی می‌پردازیم اما هیچ‌کدام جرات نمی‌کنند که بگویند این دشمنی باید به پایان برسد. در عوض می‌گویند ما دشمنی را شروع نکرده‌ایم و برای ما فرقی نمی‌کند که چه‌کسی در آمریکا رییس‌جمهور شده است.» او که معتقد است «پزشکیان باید برای نجات کشور تصمیمی تاریخی بگیرد و خود را برای آینده انقلاب قربانی و فدا کنند تا واقعا به این دشمنی خاتمه بدهد»، می‌گوید: «من اینقدر عقلم می‌رسد که آقای پزشکیان نمی‌تواند سفارت آمریکا را در خیابان طالقانی دایر کند اما می‌تواند مقداری یخ‌ها را بشکند. می‌تواند بگوید که من به ملت آمریکا تبریک می‌گویم. باید از یک جاهایی این تابوشکنی شروع شود.»
جالب آنکه وقتی زیباکلام با این پرسش مواجه می‌شود که آیا ترامپ امروز با ترامپ چهار سال پیش متفاوت است نیز باز توپ را به زمین پزشکیان می‌اندازد و می‌گوید: «مستقل از اینکه آقای ترامپ در ماه‌های آینده چه سیاست‌هایی را پیش ببرد، آقای پزشکیان باید فداکاری را کرده و دشمنی را تمام کند. همان کاری که مرحوم ‌هاشمی‌رفسنجانی در سال ۶۷ کرد و جنگ را تمام کرد.»