اینترنت ایران در مسیر فروپاشی!

علی حسینی- اینترنت در جهان امروز، شریان حیاتی ارتباطات، تجارت، آموزش و حتی فرهنگ است اما در ایران، این شریان به‌طور مداوم درگیر قطعی‌ها و اختلالاتی است که زندگی روزمره میلیون‌ها نفر را مختل کرده و به چالشی فراتر از یک مشکل فنی تبدیل شده است. داستان اینترنت در ایران، داستانی از کهنگی زیرساخت‌ها، سیاست‌های محدودکننده و فشار روزافزون مردم برای دسترسی به دنیایی بوده که پشت دیوارهای مجازی پنهان شده است. یکی از عوامل اصلی این اختلالات، کهنگی زیرساخت‌های ارتباطی کشور است. بسیاری از تجهیزات مخابراتی، قدیمی و ناکارآمد هستند و حتی نمی‌توانند نیازهای معمولی کاربران را پوشش دهند. وقتی صحبت از اینترنت پرسرعت و پایدار می‌شود، انگار ایران هنوز در دهه‌های گذشته گیر کرده است. زیرساخت‌های فرسوده، نه‌تنها توانایی پاسخگویی به تقاضای بالای کاربران را ندارند، بلکه با فشار مضاعف استفاده از فیلترشکن‌ها نیز به مرز فروپاشی رسیده‌اند.
فشار فیلترینگ بر پیکر اینترنت
از طرفی فیلترینگ گسترده و محدودیت‌های شدید، یکی از مهم‌ترین عوامل بحران کنونی است. در شرایطی که دسترسی به شبکه‌های اجتماعی و بسیاری از وب‌سایت‌های کاربردی جهانی ممنوع شده است، مردم مجبور به استفاده از ابزارهای عبور از فیلترینگ، مثل ‌VPNها و پروکسی‌ها هستند. این ابزارها به‌طور مستقیم بر کارایی شبکه تاثیر منفی می‌گذارند، پهنای باند را می‌بلعند و سرعت اینترنت را به شدت کاهش می‌دهند اما مساله عمیق‌تر از این است، این محدودیت‌ها نشان‌دهنده شکافی بزرگ میان مردم و سیاستگذاران است؛ شکافی که تنها با قطع ارتباط بیشتر، عمیق‌تر می‌شود. برای بسیاری از ایرانیان، اینترنت تنها ابزاری برای سرگرمی نیست بلکه وسیله‌ای برای آموزش، کسب‌وکار و حتی ابراز وجود است. تصور کنید دانشجویی که برای شرکت در یک کلاس آنلاین تلاش می‌کند یا کارآفرینی که به امید فروش محصولاتش به اینترنت وابسته است، قطعی‌های مکرر، سرعت‌های پایین و فیلترینگ گسترده، نه‌تنها این فرصت‌ها را از بین می‌برد، بلکه حس ناامیدی و استیصال را در میان مردم گسترش می‌دهد. اینترنت در ایران دیگر یک خدمت عمومی نیست و به یک بازی روزانه با اعصاب مردم تبدیل شده است.
ضرر فیلترینگ به ارتباطات کشور بیش از ۵۰ هزار میلیارد تومان
این در حالی است که ستار ‌هاشمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، عصر شنبه (سوم آذر ماه) در کمیسیون توسعه کسب‌وکارهای دانش‌بنیان و اقتصاد دیجیتال خراسان رضوی گفت: «در زمینه کیفیت شبکه و ارتباطات حتما و یقینا کیفیت ارتباطات باید ارتقا پیدا کند و این یک اصل غیرقابل انکار است.» او با اشاره به اینکه موضوع فیلترینگ یکی از دغدغه‌های همه مردم کشور است، اعلام کرد: «فیلترینگ ابعاد مختلفی دارد و در دولت و وزارت ارتباطات به ‌صورت جدی این موضوع را دنبال می‌کنیم. فیلترینگ باعث شده کیفیت شبکه‌های ما کاهش پیدا کند و این کاهش هم قابل ملاحظه بوده است.» او در ادامه به نتایج یک پیمایش میدانی اشاره کرد که براساس آن، «۱۰‌درصد درخواست‌ها برای دریافت سرویس در شبکه از سمت سایت‌های خارج از کشور پاسخ داده نمی‌شود که این به دلیل آلودگی شبکه ما به واسطه استفاده از فیلترشکن است». به گفته ‌هاشمی، استفاده از فیلترشکن‌ها علاوه بر چالش‌هایی که برای کسب‌وکارها ایجاد کرده، بر مهاجرت نخبگان نیز تاثیر داشته است. وزیر ارتباطات در خصوص میزان ضرر و زیان فیلترینگ نیز گفت: «استفاده از فیلترشکن‌ها همچنین باعث شده شبکه ما یکی از شبکه‌های آلوده قلمداد شود که وقتی درخواست‌ها را به سمت سایت‌های ارائه‌دهنده سرویس ارسال می‌کنیم پاسخ دریافت نشود. ضرر فیلترینگ برای ارتباطات کشور بیش از ۵۰همت است. یک فضای اقتصادی غیر‌شفاف نیز شکل گرفته که چند 10هزار میلیارد تومان است.»
فیلترینگ در ایران داستانی قدیمی است اما شدت آن در سال‌های اخیر به سطحی رسیده که می‌توان آن را بی‌سابقه توصیف کرد. پلتفرم‌هایی که بخش عمده‌ای از ارتباطات و تعاملات جهانی را تسهیل می‌کنند، مانند اینستاگرام، واتساپ و تلگرام، یکی پس از دیگری فیلتر شده‌اند. جایگزین‌های داخلی که به عنوان راه‌حل معرفی می‌شوند، نتوانسته‌اند اعتماد یا رضایت کاربران را جلب کنند. این محدودیت‌ها، مردم را به استفاده گسترده از فیلترشکن‌ها و ابزارهای مشابه سوق داده است. استفاده از این ابزارها نه‌تنها سرعت اینترنت را کاهش می‌دهد، بلکه باعث ایجاد مشکلات امنیتی نیز می‌شود. اطلاعات کاربران از طریق این ابزارها ممکن است در معرض خطر قرار گیرد و اعتماد عمومی به امنیت فضای مجازی کاهش یابد اما اثرات این سیاست‌ها تنها فنی نیست. فیلترینگ شکافی عمیق میان مردم و دولت ایجاد کرده است. بسیاری از کاربران محدودیت‌ها را نوعی تلاش برای کنترل و انزوای بیشتر می‌دانند. این احساس که ارتباط با جهان خارج تحت کنترل است، نه‌تنها حس ناامیدی و خشم را در میان مردم تقویت کرده، بلکه شکاف اعتماد را نیز عمیق‌تر کرده است.
آینده اینترنت در ایران؛ راهی پرچالش
سوال اساسی این است که آیا این وضعیت می‌تواند بهبود یابد؟ آیا برنامه‌ای برای رفع مشکلات زیرساختی یا کاهش محدودیت‌ها وجود دارد؟ اگرچه برخی مقامات به سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت‌ها اشاره کرده‌اند، اما همزمان سیاست‌های محدودکننده همچنان ادامه دارد. آنچه روشن است، این است که بحران اینترنت در ایران تنها یک مساله فنی نیست. این بحران بازتابی از شکاف عمیق میان نیازهای مردم و سیاست‌های اعمال‌شده است. برای عبور از این بحران، نه‌تنها به تقویت زیرساخت‌ها و بهبود فناوری نیاز است، بلکه تغییر رویکرد در سیاستگذاری و اعتمادسازی میان مردم و حاکمیت نیز ضروری به نظر می‌رسد. تا آن زمان، اینترنت در ایران همچنان درگیر آشوب خواهد بود؛ آشوبی که نه‌تنها دسترسی به اطلاعات را محدود کرده، بلکه فرصتی را برای توسعه و پیشرفت از یک نسل گرفته است.