نقش کتاب و حقوق کودک در فراجهان

گروه فرهنگ و ادب‌- با توجه به اینکه اهمیت و تاثیر منفی فضای دیجیتال و دنیای مجازی در کودکان بر کسی پوشیده نیست، موضوع جدی حقوق کودکان در برابر این فناوری شگفت و پرقدرت یکی از مباحث علمی و اجتماعی مهم این روزهاست.
‌محمدمهدی سیدناصری، پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان در این باره معتقد است: فراجهان (متاورس) در واقع یک دنیای دیجیتال است که در آن فرد می‌تواند امکاناتی فراتر از دنیای فیزیکی را در اختیار داشته باشد. امروزه به علت پیشرفت روزافزون تکنولوژی و استفاده بیشتر از فضای مجازی، نحوه‌ زندگی بسیاری از افراد، به ‌خصوص کودکان و نوجوانان تغییر یافته است. همانطور که می‌دانید استفاده درست و بجا از امکانات و تکنولوژی‌ها می‌تواند بسیاری از مشکلات را حل کند اما اگر از این امکانات به صورت نادرست استفاده شود، آسیب‌های جدی و جبران‌ناپذیری به زندگی فرد وارد خواهد شد. با گسترش فضای دیجیتال و ظهور زیست‌بوم فراجهان (متاورس)، کودکان به‌ عنوان یکی از آسیب‌پذیرترین گروه‌ها در این جهان جدید به شمار می‌آیند. ظهور فناوری‌های نوین مانند فراجهان (متاورس)، مرزهای تعامل انسان‌ها را بازتعریف کرده است. در این میان، کودکان به‌ عنوان کاربران اصلی این فضاها نیازمند حمایت‌های ویژه‌ای هستند.
فراجهان (متاورس) با ایجاد فضاهای تعاملی و واقعیت مجازی، امکان یادگیری و سرگرمی را گسترش داده، اما در عین حال مخاطرات جدیدی را برای کودکان به همراه داشته است. نقش دو ابزار مهم در فراجهان (متاورس)، یعنی کتاب‌های دیجیتال و بازی‌های تعاملی، در ارتقای حقوق کودکان بسیار مهم است. وسیع‌ترین مفهوم از «اخلاق زیستی» به معنای مسائل اخلاقی، اجتماعی و سیاسی است که علوم زیستی مختلف آن ‌را به ‌وجود آورده و به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم در بهروزی انسان دخیل می‌دانند. در ارزیابی اخلاقی فناوری‌های نوظهور در عصر دیجیتال، یکی از مسائلی که بسیار مورد توجه بوده، جنبه‌های خطرآفرین و مشکل‌ساز آن برای زندگی و رفاه انسان‌ها و به ‌خصوص کودکان است. در این میان فراجهان (متاورس)، به‌ عنوان جهانی نوظهور و جدید که توجهات زیادی را به خود جلب کرده، مطرح است. جهانی مجازی و سه بعدی که کاربران قادرند در آن از طریق آواتارها با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. این تکنولوژی بدیع بر جنبه‌های گوناگونی از زندگی بشری اثرگذار است و بسیاری از علوم را در معرض تغییر و تحول قرار می‌دهد. در واقع این تعاملات بشری است که با گذر زمان و پیشرفت فناوری‌های دیجیتال شکل تازه‌ای پیدا کرده و در این فضا علم حقوق نیز با مسائل حقوقی بسیاری که بر افراد در شرایط متفاوت موثر است، مواجه شده و سویه‌های اخلاقی جدیدی را پیش روی بشریت قرار می‌دهد. فارغ از مسائل حقوقی گوناگون مرتبط با فراجهان (متاورس)، یکی از مسائل مهم در این زمینه چگونگی جریان حمایت‌های مناسب از حقوق کودکان و کرامت انسانی آنها در فراجهان (متاورس) است. این پدیده تکنولوژیک می‌تواند انقلابی در تربیت اجتماعی و رشد کودکان به ‌وجود آورد و هر دم موضوعی تازه در حمایت از حقوق کودکان را دامن بزند.
با توجه به اینکه اهمیت و تاثیر منفی فضای دیجیتال و دنیای مجازی در کودکان بر کسی پوشیده نیست، موضوع جدی حقوق کودکان در برابر این فناوری شگفت و پرقدرت یکی از مباحث علمی و اجتماعی مهم این روزهاست. در این فضا با توجه به گستردگی دامنه‌ آن، مخفی بودن هویت کاربران، سرعت بالا و فرامرزی بودن، فقدان مکانیسم اعمال صلاحیت و نظارت دولت‌ها می‌تواند بر حوزه‌ شناخت و ادراک کاربران تاثیر عمیقی گذاشته و کلیه‌ افراد به ‌خصوص کودکان و نوجوانان نسل آلفا را با خطراتی خاص مواجه کند. کتاب‌های دیجیتال در فراجهان (متاورس) از فرمت‌های سنتی فراتر رفته و با افزودن قابلیت‌هایی چون صداگذاری، واقعیت افزوده و تعامل مستقیم، یادگیری را جذاب‌تر کرده‌اند. به‌ عنوان مثال پروژه‌هایی همچون Metaverse BookLab نشان داده‌اند که کودکان با استفاده از کتاب‌های تعاملی می‌توانند مهارت‌های شناختی و اجتماعی خود را توسعه دهند. ابرچالش بسیار بزرگ در این بین طراحی محتوای مناسب و قابل اعتماد بوده که یکی از مشکلات اصلی است و بسیاری از کتاب‌ها در فراجهان (متاورس) فاقد معیارهای کیفی یا اخلاقی هستند.
بازی‌های دیجیتال در فراجهان (متاورس) می‌توانند ابزار قدرتمندی برای آموزش حقوق کودک و توسعه‌ خلاقیت باشند. بازی‌هایی که براساس اصول اخلاقی و آموزشی طراحی شده‌اند، امکان آموزش مهارت‌های اجتماعی، کار گروهی و حل مساله را فراهم می‌کند و مخاطرات آن نیز، دسترسی به بازی‌های نامناسب یا اعتیادآور، تهدیدی برای حق بر سلامت روان کودکان است. نقش والدین و ناظران در فراجهان (متاورس) چگونه است؟ کنترل و نظارت والدین و مربیان بر فعالیت‌های کودکان در فراجهان، حیاتی است.
ابزارهای کنترلی و الگوریتم‌های هوش مصنوعی می‌توانند به والدین در این زمینه کمک کنند، اما همچنان نیاز به آموزش و آگاهی بیشتر احساس می‌شود. ظهور زیست‌بوم فراجهان (متاورس)، فرصت‌های جدید و نوینی را جهت رشد کودکان فراهم کرده و خواهد کرد اما چالش‌های جدی نیز به همراه دارد. در این میان یابد برای نهاد خانواده، ناشران و تولیدکنندگان محتوا و محققان ارائه کرد. پیشنهادات برای خانواده‌ها: آگاهی‌بخشی در مورد محیط‌های دیجیتال و نظارت بر فعالیت‌های کودک خود.
پیشنهادات برای ناشران و تولیدکنندگان محتوا: طراحی محصولات آموزشی و سرگرمی با رعایت اصول اخلاقی و آموزشی. پیشنهادات برای محققان: بررسی تاثیر بلندمدت متاورس بر رشد روانی و اجتماعی کودکان.