راهی برای نجات کتیبه اورارتویی و بازنگری حریم «ارگ علیشاه» تبریز

معاون میراث فرهنگی آذربایجان‌شرقی، آخرین وضعیت کتیبه اورارتویی نشتِبان را تشریح کرد و از بازنگری حریم «ارگ علیشاه تبریز» خبر داد.
به گزارش ایسنا، وحید نواداد درباره آخرین وضعیت کتیبه اورارتویی نشتِبان که در سال‌های اخیر بارها مورد تعرض و حفاری‌های غیرمجاز قرار گرفته است، توضیح داد: کتیبه اورارتویی نشتِبان در منطقه‌ای واقع شده است که خالی از سکنه بوده و مردم بومی و محلی در آنجا زندگی نمی‌کنند و این موضوع باعث آسیب‌هایی به این اثر شده است؛ چراکه در مناطقی که آثار تاریخی وجود دارند و مردم ساکن هستند، به حفاظت این آثار کمک می‌شود. واقعیت این است که در استان آذربایجان‌شرقی بیش از دوهزار اثر ثبتی داریم که حدود ۱۲۰۰‌اثر از آنها تپه، گورستان و محوطه است و امکان اینکه بتوانیم به صورت فیزیکی و با حضور نیروهای انسانی از آنها حفاظت کنیم، وجود ندارد.
او افزود: متاسفانه در نشتبان‌ در طول سال‌های اخیر حفاری‌هایی غیرمجاز صورت گرفته است، از این‌رو گزارش کاملی از آسیب‌هایی که به کتیبه اورارتو نشتبان وارد شده بود، توسط معاونت میراث فرهنگی تهیه شد و در شورای فنی اداره‌کل استان آذربایجان‌شرقی این گزارش را ارائه کردیم. حال درباره حفاظت از این کتیبه دو دیدگاه وجود دارد؛ یکی اینکه در خودِ محل، این کتیبه را حفاظت کنیم که نیازمند یک‌سری اقدامات است و درحال بررسی هستیم تا ببینیم که آیا این اقدامات می‌تواند به اندازه کافی مانع آسیب شود یا خیر. دومین دیدگاه این است که آیا این امکان وجود دارد که کتیبه را جدا کنیم تا به یکی از موزه‌های استان منتقل شود. البته این اقدام در همه جای دنیا انجام می‌شود.
معاون میراث فرهنگی آذربایجان‌شرقی گفت: اگر کتیبه را به موزه منتقل کنیم در محل آن، کتیبه‌ای مشابه ساخته خواهد شد و در جای آن جاگذاری می‌شود. حتی اطلاعات کامل در محل گذاشته می‌شود تا بازدیدکنندگان عین به عین کتیبه اورارتو را ببینند. این موضوع با هماهنگی پژوهشگاه میراث فرهنگی در شورای فنی اداره‌کل استان بررسی و مقرر شد که مطالعات لازم درباره این دو گزینه توسط میراث فرهنگی استان انجام شود.
او افزود: این مطالعات باید با مجوز و نظارت پژوهشگاه میراث فرهنگی انجام و در نهایت برای نوع حفاظت کتیبه تصمیم‌گیری شود. همچنین برای جابه‌جایی کتیبه، باید مطالعات زمین‌شناسی، سنگ‌شناسی و زیست‌شناسی انجام شود و به لحاظ اجرایی هم این اقدام بررسی شود؛ چراکه کتیبه بخشی از یک صخره است و باید یکجا جابه‌جا شود تا آسیبی به اثر وارد نشود.
نواداد درباره وضعیت دیگر کتیبه‌های اورارتو در آذربایجان‌شرقی، اظهار کرد: به طور کلی چهار کتیبه اورارتو در آذربایجان‌شرقی وجود دارد که سه کتیبه دیگر وضعیت بهتری دارند، اما برنامه ما این است مطالعاتی که قرار است برای نوع حفاظت کتیبه نشتبان‌ انجام دهیم، درباره سه کتیبه دیگر هم انجام شود. البته سال گذشته فاز اول مطالعه حفاظت و مرمت «کتیبه ورزقان» توسط دانشگاه هنر انجام شد و الان مطالعات فاز دوم این کتیبه را در برنامه داریم. در مطالعه اولیه وضعیت کامل کتیبه بررسی و آسیب‌شناسی شده و کلیاتی برای ساماندهی این مجموعه درنظر گرفته شده است. در این مطالعه راهکاری تحت‌عنوان اینکه کتیبه را جدا و جای دیگری نگهداری کنیم، پیشنهاد نشده است چون در خود محل حفاظت قابل انجام است. سال گذشته هم اقداماتی در حوزه حفاظت اولیه و نصب تابلوهای راهنما صورت گرفته بود.
معاون میراث فرهنگی آذربایجان‌شرقی همچنین درباره طرح «تعیین عرصه و حریم ۵۰‌درصد از آثار ثبت شده هر استان در ۱۱‌سال آینده» که از سوی وزارتخانه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی مطرح شده است، اظهار کرد: این تکلیف برنامه توسعه هفتم است. وقتی تکلیفی مشخص می‌شود، سازوکار آن هم باید پیش‌بینی‌ شود. ما در سال اول برنامه توسعه هفتم هستیم و باید برای پیش‌ بردن اهداف این برنامه در هر استان، اعتبارات لازم درنظر گرفته شود. این تکلیف در برنامه توسعه ششم، ثبت آثار تاریخی بود که استان آذربایجان‌شرقی هم براساس شاخص‌هایی که برنامه توسعه ششم داشت، همیشه پیش‌رو بود و بیش از آن تعداد شاخص در حوزه ثبت آثار عملکرد داشت.
او افزود: امسال نیز برای ثبت و تصویب حریم‌ها شاخص‌هایی را برای استان‌ها مشخص کردند. برهمین اساس هم برنامه‌ریزی‌هایی انجام دادیم. حالا اینکه ما در طول مثلا ۱۰‌سال آینده بتوانیم به حریم‌گذاری ۵۰‌درصد آثار برسیم، به لحاظ فنی امکان‌پذیر است، اما به میزان بودجه‌ و اعتبار تخصیصی هر استان هم بستگی دارد. باید باتوجه به اعتباری که داده می‌شود، بتوانیم این تکلیف را عملیاتی کنیم و پیش ببریم.
نواداد با بیان اینکه در حوزه تعیین حریم محوطه‌های تاریخی وضعیت مطلوبی نداریم، گفت: تقریبا دو هزار و ۲۰‌اثر ثبتی در استان وجود دارد که حدودا پنج‌درصد از این آثار تعیین حریم شده‌اند، اکثر آنها هم در حوزه ابنیه تاریخی بودند و در حوزه محوطه‌های تعیین حریم به مراتب کمتر اتفاق افتاده است. البته حریم‌گذاری محوطه‌های تاریخی در اولویت کاری ما قرار دارد. براین‌اساس در هشتم آبان ۱۴۰۲ تعیین حریم آثار «الله قلی تپه سی لیلان»، محوطه تاریخی «آغچه ریش چاراویماق»، «مسجد میرمحمودآقا»، «بقعه سیدابراهیم» و «خانه امیر فاطمی» انجام شده است. در سال جاری چهار تعیین حریم انجام شده که در انتظار طرح در جلسه کمیته شورای حریم استان است. همچنین بازنگری حریم «ارگ علیشاه تبریز» در دست اقدام است.
او درباره علت بازنگری حریم «ارگ علیشاه تبریز» توضیح داد: یک‌سری از حریم‌گذاری‌ها در گذشته انجام شده است. مثلاً دوره پیش از انقلاب، زمانی که این تعیین حریم انجام شد، دیدگاه حفاظتی متفاوتی با امروز وجود داشت. برای مثال در ضوابط حریم مسجد کبود یا ارگ علیشاه در دهه‌۵۰ میزان ارتفاعی که در حریم آثار دیده شده است به مراتب بیشتر از ارتفاع ساخت‌وسازی است که در مطالعات بافت تاریخی به آن رسیدیم، یعنی ضوابط بافت تاریخی ما سختگیرانه‌تر از ضوابط حریم آثاری است که در دهه‌۵۰ حریم‌گذاری شده‌ است. همین موضوع سبب ایجاد تناقض شده و باید بازنگری حریم انجام شود. موضوع بعدی که موجب تناقض است نقشه‌های هوایی است که وجود دارد. این موارد موجب شده است در بناهایی چون «ارگ علیشاه» یا «مسجد کبود» بازنگری حریم انجام شود.
نواداد همچنین درباره کاوش‌های باستان‌شناسی این استان در یک سال اخیر گفت: در سال ۱۴۰۲ مطالعات باستان‌شناسی محوطه تاریخی «آغچه ریش شهرستان چاراویماق» به منظور لایه‌نگاری و تعیین عرصه و حریم و درسال جاری مطالعه «آغ کند» شهرستان میانه به منظور تعیین حریم انجام شده است.