موانع اصلی رشد بازار سرمایه

هومن عمیدی*
یکی از چالش‌های اصلی بازار سرمایه در حال حاضر نامشخص بودن دامنه نوسان و حجم مبناست. لازم است پس از پایدار شدن شرایط بازار، این محدودیت‌ها برای شرکت‌هایی که استانداردها را رعایت کرده‌اند، حذف شوند.
چالش بعدی، تخلف سهامداران عمده و بسته بودن نمادهای آنهاست. برای مثال شرکت کنتورسازی که اخراج شد، سهامدارانی در بازار سرمایه داشت که از حق خود یعنی حضور در بازار سرمایه تقریبا هشت سال است که محروم شده‌اند. همچنین تعداد صندوق‌ها و مجوزهای سبدگردانی‌ها باید نظم و آرایش مناسبی بگیرند. بیش از ۷۰‌درصد سبدگردانی‌ها که به آنها مجوز اعطا شده در حال حاضر زیان‌ده هستند. باید مشخص شود که این زیان‌دهی چقدر به مدیریت این شرکت‌ها و شرایط بازار سرمایه مربوط است. در کل تعداد این مجوزها باید مورد بررسی قرار گیرد.
موضوع بعدی، چالش‌های نظارتی است. برای مثال صندوق‌ زمین و ساختمانی که هنوز در مرحله اجرا و فعالیت وارد نشده و برای خرید ملک و ساختمان اقدام نکرده است چرا در بازار رشد می‌کند؟ نهادهای نظارتی باید از حبابی شدن قیمت این صندوق‌ها جلوگیری کرده و اگر اطلاعات نهانی وجود دارد با متخلفان برخورد کنند تا شفافیت و اعتماد ایجاد شود، همچنین لازم است به ابزارهای مالی که وارد بازار می‌شوند، عمق بخشیده و آنها را توسعه دهیم.
گاهی احساس می‌شود که بدون داشتن بستر مناسب ابزاری را به زور وارد بازار کرده‌ایم تا بگوییم درحال متنوع‌سازی بازار هستیم که این اشتباه است. چالش بعدی بحث ناترازی انرژی است. شرکت‌ها باید برای ناترازی‌های انرژی خود برنامه بدهند. سازمان باید از شرکت‌ها بخواهد که در قالب یک برنامه، بیان کنند که برای حل ناترازی خود چه اقداماتی انجام داده‌اند و اگر هم تا الان برنامه نداشته‌اند اکنون تدوین کنند وگرنه شاهد تعطیل شدن یک واحد تولیدی به جهت قطع گاز خواهیم بود. یکی دیگر از چالش‌ها، ترکیب سهامداران عمده شرکت‌هاست. گاهی اوقات این سهامداران عمده اختیارات عجیبی دارند. مثلا داشتن سهام ممتاز در شرکت‌های سهامی عام ممنوع است اما اکنون شاهد هستیم که یک شرکت حاضر در بازار سرمایه، سهام ممتاز منتشر کرده است. جرایم بازار سرمایه بازدارنده نیست و جرایم قانون تجارت خنده‌دار است، در نتیجه لازم است قوانین به‌روز شوند. نظارت بر سوابق اعضای هیات‌مدیره شرکت‌ها الزام بعدی است. در برخی موارد شاهد آن هستیم که بعضی افراد با مدارک تحصیلی غیرمرتبط در شرکت‌ها کار می‌کنند. داشتن تجربه و سابقه نمی‌تواند غیر‌مرتبط بودن مدرک تحصیلی اعضای هیات‌مدیره را توجیه کند. برخی اعضای هیات‌مدیره متخصص نیستند و وظایف خود را نمی‌شناسند. حل ریسک نقدینگی بازار سرمایه نیز یکی از مهم‌ترین چالش‌هاست. در حال حاضر اقدامات آقای همتی، موجب اعتمادسازی شده و بستر ورود پول به بازار را نیز فراهم آورده است. این اقدامات باید دائمی باشد تا نقدینگی مثل خون در رگ بازار به طور مستمر جریان داشته باشد. آخرین موضوع که از همه موارد مذکور اهمیت بیشتری دارد، نرخ بهره و نرخ ارز است. بانک‌های ایران سپرده‌های ۳۰‌درصدی را به عنوان کف بهره قبول و پرداخت می‌کنند. وقتی بازدهی بدون ریسک ۳۰‌درصد است، راه‌اندازی تولید توجیه اقتصادی ندارد چراکه سرمایه‌گذار پول خود را وارد چرخه تولید نمی‌کند و این آفت تولید است. سرمایه‌گذار برای اینکه پول خود را درگیر ریسک کند، با این نرخ بهره فعلی، باید بازدهی ۵۰ تا ۶۰‌درصدی را طلب کند که در بازار ما وجود ندارد.
از طرفی، ثبات نرخ ارز نیز یک الزام جدی برای بازار سرمایه است. در حال حاضر آقای همتی اقدام مثبتی انجام داده که اعتراض افرادی را که از دلار ارزان‌قیمت واردات منتفع می‌شدند، موجب شده است.
این افراد بیان می‌کنند که این سیاست، رانت استفاده از انرژی ارزان را باعث می‌شود درحالی‌که این رانت برای همه وجود دارد.
اینکه ورود کالا با ارز ارزان انجام شود و در بازار آزاد به فروش برسد رانت بزرگ‌تری است که اتفاقاتی مثل چای دبش را رقم می‌زند. ما به واقعی شدن نرخ ارز در کشور نیاز داریم اما این شهامت در دوره‌های قبل وجود نداشت و امید است که یک‌بار برای همیشه دلار آزاد و تک‌نرخی شود. در کل لازم است متغیرهایی که بیانگر وضعیت اقتصاد هستند و فاصله تورم ایران با تورم جهانی را نشان می‌دهد به‌طور درستی کار کنند تا با واقعیت اقتصاد کشور روبه‌رو شویم.
*کارشناس ارشد بازار سرمایه