پسته در جست‌وجوی اعتماد از دست رفته

« جهان‌صنعت» – اقتصاد پسته به دلیل سختگیری‌های کشورهای واردکننده به‌ویژه اتحادیه اروپا درخصوص آفلاتوکسین در معرض آسیب قرار گرفته و پسته‌کاران کرمانی را نگران کرده است. از 3میلیون هکتار باغ موجود پسته در سطح کشور ۶۰۰‌هزار هکتار زیر کشت پسته قرار دارد. کرمان به‌ویژه شهرستان رفسنجان خاستگاه پسته دنیا به‌شمار می‌رود.
طبق گزارش مسوولان، کرمان با داشتن ۲۷۴‌هزار و ۲۶۲‌هکتار سطح زیر کشت پسته (بارور و غیربارور)، جایگاه مهمی در تولید این محصول دارد. این استان در شرایط مطلوب و بدون تاثیرات نامساعد آب‌وهوایی، سالانه بیش از ۱۱۰‌هزار تن پسته تولید می‌کند و با بیش از ۱۵۰‌هزار بهره‌بردار، به‌‌عنوان قطب اصلی پسته‌کاری ایران و جهان شناخته می‌شود. بیش از ۸۰‌درصد پسته تولیدی کرمان به بازارهای خارجی صادر می‌شود و تنها ۲۰‌درصد آن در بازار داخلی به فروش می‌رسد.
طبق اعلام محمدمهدی برومند، معاون باغبانی وزارت جهاد کشاورزی «یک میلیارد دلار از درآمد سالانه ارزی سه‌میلیارد دلاری محصولات کشاورزی، مربوط به محصول پسته است.» پسته ایران در حالی نقش پررنگی در ارزآوری برای کشور دارد که رقبایی همچون آمریکا و ترکیه را در این عرصه دارد.
با این حال، وجود سم آفلاتوکسین در پسته، چالشی بزرگ در مسیر صادرات این محصول ایجاد کرده است. طی سال‌‌های اخیر بازگشت محموله‌‌های صادراتی ایران از بازارهای بین‌‌المللی به دلیل آلودگی به آفلاتوکسین، خسارت‌‌های اقتصادی سنگینی به کشاورزان وارد کرده است.
آفلاتوکسین، سمی طبیعی است که توسط قارچ‌های «آسپرژیلوس فلاووس» و «آسپرژیلوس پارازیتیکوس» تولید و یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های صنعت پسته، به‌ویژه در حوزه صادرات، محسوب می‌شود. این سم می‌تواند تاثیرات مخربی بر صادرات پسته از جمله کاهش کیفیت محصول، ایجاد محدودیت‌های صادراتی، از دست دادن بازارهای بین‌المللی و… داشته باشد.
این سم در شرایط نامناسب نگهداری مانند رطوبت بالا و دمای نامطلوب در محصولات کشاورزی تشکیل می‌شود. علاوه‌ بر خطراتی که برای سلامت مصرف‌کنندگان دارد، صادرات محصولات آلوده به آفلاتوکسین به بازارهای جهانی به‌‌ویژه کشورهای اروپایی ممنوع است.
بازارهای بین‌المللی مانند اتحادیه اروپا استانداردهای بسیار سختگیرانه‌ای در مورد میزان مجاز آفلاتوکسین اعمال می‌کنند و کوچک‌ترین انحراف از این استانداردها منجر به بازگشت محموله‌های صادراتی می‌شود. چنین اتفاقاتی نه‌تنها ضررهای مالی قابل‌توجهی به کشاورزان وارد می‌کند، بلکه اعتماد تجار خارجی به محصولات ایرانی را نیز کاهش داده است.
براساس گزارش‌های منتشر شده، برخی کشورهای خریدار در سال جاری، بارها محموله‌های پسته ایران را به دلیل آلودگی به آفلاتوکسین برگشت داده‌اند. این مساله علاوه بر ایجاد زیان‌های مالی، هزینه‌های بازاریابی و تلاش برای جبران اعتبار از دست‌رفته را نیز افزایش داده است.
البته اقداماتی در این خصوص انجام شده است. به‌عنوان نمونه در آبان‌ماه امسال «کارخانه آلودگی‌زدایی و فرآوری خشکبار برپایه فناوری پلاسما» با هدف حذف سموم آفلاتوکسین از محصولات کشاورزی به‌ویژه پسته در رفسنجان راه‌اندازی شد. غلامرضا نوری‌قزلجه، وزیر جهاد کشاورزی در این خصوص گفت: پسته یک محصول استراتژیک برای کشور است. براساس آمار رسمی، محصولات کشاورزی کشور ما جزو سالم‌ترین محصولات دنیا محسوب می‌شوند.
وی عنوان کرد: جایگاه استان کرمان در زمینه تولید پسته کاملا مشخص بوده و میانگین تولید در این استان نسبت به میانگین کشوری ۲۵‌درصد بیشتر است. نوری‌قزلچه افزود: این واحد با آلودگی‌زدایی و فرآوری خشکبار به ماندگاری و افزایش انبارمانی محصولات منجر خواهد شد. وی گفت: این یک مسیر اقتصادی مناسب برای تولیدکنندگان، باغداران و صادرکنندگان برای ارسال محصولات به دوردست خواهد بود و از سوی دیگر در بازارهای داخلی هم شاهد ورود محصولات با کیفیت خواهیم بود.
فرآوری و برداشت پسته در کرمان مکانیزه‌تر شده است
رییس جهاد کشاورزی شمال استان کرمان در گفت‌وگو با خبرنگار بازار، مقدار پسته صادر شده به اتحادیه اروپا را اندک دانست و اظهار کرد: حدود ۱۰‌هزار تن پسته در سال به کشورهای اروپایی صادر می‌شود.
علی باقری با اشاره به اینکه هر ساله یک‌سری شرایط سختگیرانه برای صادرکنندگان اعمال می‌شود، گفت: فرآوری و برداشت پسته در کرمان نسبت به گذشته مکانیزه‌تر و بهداشتی‌تر شده است. همچنین اطلاعات کشاورزان نیز بالاتر رفته است.
باقری عنوان کرد: در مسیر ترانزیت محصول ممکن است، اتفاقاتی رخ دهد؛ در مسیرهای دریایی رطوبت بالاست که می‌تواند در بروز این آلودگی اثرگذار باشد. آن مواردی که برای صادرکنندگان و تجار درنظر گرفته می‌شود، در کشور ما رعایت می‌شود. وی با اشاره به اینکه هر روز سختگیری‌ها در زمینه آلودگی پسته‌ها به سم آفلاتوکسین بیشتر می‌شود، تصریح کرد: برای این منظور همواره تعداد آزمایشات توسط معاونت بهداشت دارو و غذای دانشگاه علوم پزشکی بیشتر می‌شود.
رییس جهاد کشاورزی شمال استان کرمان گفت: این موارد در حال رصد است تا کمترین میزان خطا در صادرات محصولات را داشته باشیم. این قول و اطمینان را می‌دهیم که محصول تولیدی استان کرمان که صادر می‌شود از کشورهای دیگر بسیار بهداشتی‌تر است و درصد آفلاتوکسین بسیار کاهش یافته است.
وی با اشاره به اینکه امکان تولید سم آفلاتوکسین در پسته از زمان تولید محصول در باغ تا فرآوری و حمل‌ونقل وجود دارد، افزود: بحث‌های مدیریتی در باغ توسط کشاورزان اعمال می‌شود. همچنین ممکن است محصول در مرحله فرآوری در ترمینال‌های ضبط پسته آلوده شود که اقدامات لازم در این زمینه انجام شده و مواردی که وجود داشته حل‌وفصل شده است.
باقری عنوان کرد: در بحث ترانزیت هم ممکن است در مسیر انتقال پسته به کشور مقصد این سم تولید شود. وی با اشاره به اینکه آگاه‌سازی کشاورزان طی چندین سال گذشته در حال انجام است، تاکید کرد: فرآوری و تولید پسته در استان کرمان بسیار بهداشتی‌تر و مکانیزه‌تر از گذشته شده است.
ضربه اصلی را کشاورز متحمل می‌شود
وی با بیان اینکه کشورهای دیگر به غیر از اتحادیه اروپا که پسته ایران را خریداری می‌کنند مصداق این ادعاست، افزود: باید توجه داشت که درصد زیادی از پسته کرمان به اتحادیه اروپا نمی‌رود و بیشترین صادرات پسته کرمان به هند، چین و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس انجام می‌شود.
وی با اشاره به اینکه در نهایت ضربه این مساله را کشاورز می‌خورد، گفت: در کنار بخش دولتی، اتاق بازرگانی، انجمن پسته و اتحادیه خشکبار ایران در کنار ما هستند و به نوعی اقتصادشان به صادرات این محصول وابسته است. رییس جهاد کشاورزی شمال استان کرمان بیان کرد: همه این بخش‌ها به کمک ما می‌آیند و کمک می‌کنند که موانعی که در مسیر صادرات محصولات کشاورزی است را برطرف کنیم.
انجام آزمایش‌های سختگیرانه بر روی پسته
میثم مقبلی، کارشناس کشاورزی به سایت بازار گفت: آلودگی به آفلاتوکسین هم در مرحله تولید و هم هنگام نگهداری پسته ممکن است اتفاق بیفتد. وی ادامه داد: در باغ، زمانی که پسته با محیط آلوده تماس پیدا می‌کند (مثلا هنگامی که درخت هرس نشده و شاخه‌ها روی زمین قرار می‌گیرند) امکان رشد قارچ افزایش پیدا می‌کند. خاک مرطوب عامل مهمی در ایجاد این آلودگی است.
مقبلی اظهار کرد: از طرفی در مراحل فرآوری، اگر پسته به درستی خشک نشود و میزان رطوبت آن بالا باشد، این شرایط رشد قارچ را تسهیل می‌کند. پس می‌توان گفت که آلودگی هم در باغ و هم در مرحله ضبط و فرآوری محصول ممکن است اتفاق بیفتد.
وی با اشاره به اهمیت هرس درخت به ویژه شاخه‌های پایینی گفت: مشکل اینجاست که وقتی شاخه‌ها به زمین نزدیک هستند، احتمال تماس محصول با خاک آلوده و در نتیجه آلودگی به آفلاتوکسین افزایش می‌یابد.
مقبلی بیان کرد: زمانی که پسته برای صادرات ارسال می‌شود، آزمایش‌‌های سخت‌گیرانه‌‌ای روی آن انجام می‌شود. بسیاری از کشورها، به‌‌ویژه کشورهای اروپایی، استانداردهای بسیار سختگیرانه‌ای برای میزان مجاز آفلاتوکسین دارند. بنابراین، اگر پسته آلوده باشد، ممکن است از ورود آن به بازارهای خارجی جلوگیری شود و خسارات اقتصادی به‌بار بیاورد.
وی گفت: حتی در مرحله ترانزیت نیز خطر آلودگی وجود دارد. اگر محصول در شرایط نامناسب حمل شود، مانند قرار گرفتن در محیط‌های مرطوب یا دمای بالا امکان رشد مجدد قارچ‌‌های تولیدکننده آفلاتوکسین افزایش می‌یابد. همچنین، در صورتی که بسته‌بندی‌ها مناسب نباشند و محصول در تماس با رطوبت یا آلودگی‌های محیطی قرار بگیرد، احتمال افزایش میزان سم آفلاتوکسین وجود دارد. به همین دلیل استفاده از بسته‌بندی‌های استاندارد، کنترل دما و رطوبت در حین حمل‌‌و‌نقل و رعایت شرایط بهداشتی در انبارهای مرزی از اهمیت بالایی برخوردار است.
اقدامات پیشگیرانه کلیدی
این کارشناس کشاورزی به بیان چند اقدام پیشگیرانه کلیدی پرداخت و افزود: هرس صحیح درختان، برداشت به‌‌موقع محصول، خشک کردن اصولی، انبارداری مناسب، کنترل آفات، آموزش و آگاهی‌بخشی به باغداران در کنترل آلوگی بسیار اثربخش است. مقبلی بیان کرد: اگر باغداران از تاثیر آفلاتوکسین بر بازارهای داخلی و صادراتی آگاه شوند، انگیزه بیشتری برای رعایت نکات بهداشتی خواهند داشت.
وی درخصوص اقدامات دولت و سازمان‌‌های مسوول در این خصوص گفت: در حال حاضر، برخی اقدامات برای کنترل این مشکل در حال انجام است اما هنوز نیاز به برنامه‌ریزی‌‌های دقیق‌تری داریم. این کارشناس کشاورزی تصریح کرد: اگر یک سیستم نظارتی قوی برای پایش سلامت محصولات در همان مرحله تولید ایجاد شود، می‌توان آلودگی را از ابتدا کنترل کرد.
مقبلی بیان کرد: همچنین، لازم است خریداران داخلی نیز توجه بیشتری به استانداردهای کیفی داشته باشند تا باغداران مجبور شوند اصول بهداشتی را رعایت کنند. در غیر این صورت، مشکل آفلاتوکسین همچنان باقی خواهد ماند و تاثیرات منفی بر صادرات پسته ایران خواهد گذاشت. وی تاکید کرد: کنترل آفلاتوکسین در پسته نه‌تنها برای حفظ سلامت مصرف‌کنندگان، بلکه برای حفظ جایگاه ایران در بازارهای صادراتی پسته جهان ضروری است. رییس کمیسیون کشاورزی اتاق کرمان هم چندی پیش در نشست اعضای هیات نمایندگان اتاق با استاندار کرمان با بیان اینکه مشکل روز استان مربوط به نمونه‌برداری و صادرات پسته، مغز پسته و مغز سبز پسته به اروپاست، گفت: نمونه‌برداری مغز سبز باید هر چه زودتر انجام شود و فرصت کمی باقی‌مانده است.
سیدمحمدرضا ترابی‌‌موسوی تاکید کرد: با تمام شرایط نمونه‌برداری پسته موافق هستیم تا صادرکننده واقعی در میدان بماند. وی اضافه کرد: از استاندار درخواست داریم به فریادهای صنعت پسته کرمان رسیدگی کند.
بهترین محصول وارد بازار شود
استاندار کرمان هم در نشستی با معاون وزیر جهاد کشاورزی گفت: وقتی که اقتصاد استان کرمان متاثر از کشاورزی و به‌‌ویژه محصول پسته است، وظیفه همه دستگاه‌‌های مربوطه‌ است که همکاری کنند تا بهترین محصول وارد بازار شده و از طرف دیگر مساعدت لازم برای رفع موانع صادرات پسته و سایر محصولات انجام شود.
محمدعلی طالبی افزود: اینکه سال‌‌ها پیش هشدارهای لازم برای تامین استانداردهای لازم صادرات پسته و سایر محصولات داده شده اما کماکان و باوجود تلاش‌های استان همچنان شاهد مشکلات زیربنایی در این زمینه هستیم، شاید به این دلیل بوده که همکاری لازم در تمام‌ بخش‌ها انجام نشده است.
وی بیان کرد: در حال حاضر همکاری خوبی میان بخش ‌خصوصی و دستگاه‌های مختلف وجود دارد، لذا باید این همکاری جهت تقویت و بهبود صادرات محصولات مختلف استان انجام ‌شود.
صنعت پسته ایران، به‌ویژه در استان کرمان به‌ عنوان یکی از مهم‌ترین قطب‌‌های تولید و صادرات این محصول در جهان شناخته می‌شود. با وجود جایگاه ممتاز ایران در تولید پسته و سهم قابل توجه آن در ارزآوری کشور، چالش‌‌های جدی مانند آلودگی به سم آفلاتوکسین، صادرات این محصول را با مشکلاتی مواجه کرده است. بازگشت محموله‌‌های صادراتی به دلیل آلودگی به آفلاتوکسین، نه‌تنها خسارت‌‌های مالی سنگینی به کشاورزان و صادرکنندگان وارد کرده، بلکه می‌تواند اثر منفی بر اعتماد بازارهای بین‌‌المللی به محصولات ایرانی بگذارد.
با این حال، اقدامات اخیر مانند راه‌اندازی کارخانه‌‌های آلودگی‌‌زدایی و فرآوری خشکبار با فناوری پیشرفته، بهبود روش‌‌های کشاورزی، آموزش باغداران و مکانیزه‌‌تر شدن فرآیندهای تولید و فرآوری، نشان‌دهنده تلاش‌‌های جدی برای رفع این چالش‌‌هاست.
با این وجود، برای حفظ جایگاه ایران در بازارهای جهانی پسته، نیاز به برنامه‌ریزی‌‌های دقیق‌تر، نظارت مستمر بر کیفیت محصولات از مرحله تولید تا صادرات و رعایت استانداردهای سختگیرانه بین‌‌المللی احساس می‌شود. تنها با اجرای این اقدامات و افزایش آگاهی باغداران و تولیدکنندگان می‌توان از چالش آفلاتوکسین عبور کرد و جایگاه ایران را به‌ عنوان یکی از پیشگامان صنعت پسته در جهان تثبیت کرد.