بن‌بست مهار اینترنت ماهواره‌ای

گروه فناوری- اینترنت ماهواره‌ای استارلینک در دنیا روزبه‌روز فراگیرتر می‌شود و برآوردها درباره حضور این فناوری در کشور ما نیز نشان می‌دهد که استارلینک بیش از ۳۰‌هزار کاربر یکتا در ایران دارد، البته دولتمردان ایرانی فعالیت شرکت‌های ارائه‌دهنده اینترنت ماهواره‌ای را منوط به رعایت قوانین سرزمینی دانسته‌اند و حتی وزارت ارتباطات دولت سیزدهم تحت مدیریت عیسی زارع‌پور، پیگیری‌هایی را از اتحادیه بین‌المللی مخابرات (ITU) انجام داده و این اتحادیه هم استارلینک را مکلف به همکاری با ایران کرده بود. امیر محمدزاده‌لاجوردی، رییس سازمان تنظیم مقررات دولت سیزدهم، آبان‌ماه ۱۴۰۲ خبر داده بود که اتحادیه بین‌المللی مخابرات (ITU)، استارلینک را ملزم به رعایت قوانین سرزمینی کشور کرده است. حالا به نظر می‌رسد تلاش وزارت ارتباطات دولت سیزدهم برای پیروی استارلینک از قوانین ایران که از آن به‌ عنوان دستاورد بزرگ یاد می‌شد، مورد پذیرش آمریکا نبوده است و استارلینک همچنان در ایران قابل استفاده خواهد بود. برخی موافقان فیلترینگ معتقدند که با وجود تحریم‌ها همچنان می‌توان شرکت‌های خارجی را مجبور به پیروی از قوانین حاکمیت فضای مجازی در کشور کرد. آنها در زمان رفع فیلتر واتساپ به موضوع پیروی استارلینک از قوانین ایران اشاره کرده بودند و اعتقاد داشتند که شرکت‌های بین‌المللی از قوانین ما پیروی خواهند کرد. اینگونه وعده‌ها و ارائه داده‌های غیردقیق نه‌تنها باعث هدررفت منابع و وجهه بین‌المللی کشور در سازمان‌های تخصصی می‌شود، بلکه مسوولان کشور را در تصمیم‌گیری درست برای رفع فیلترینگ به بیراهه می‌برد.
اتحادیه بین‌المللی مخابرات موضوع همکاری استارلینک با ایران را از آمریکا پیگیری کرده بود و حالا آمریکا در نامه‌ای که ۷اسفندماه ۱۴۰۳ (۲۷فوریه ۲۰۲۵) به ITU نوشته شده، به پیگیری‌ ایران درباره فعالیت استارلینک در کشور پاسخ داده است. این نامه «توضیحات دولت ایالات‌متحده درباره ترمینال‌های فعال استارلینک در خاک جمهوری اسلامی ایران» را دربر می‌گیرد. نامه ارسال‌شده به ITU به ‌امضای «جِی شوارتز»، رییس دفتر فضایی کمیسیون ارتباطات فدرال (FCC) و استیو لنگ، هماهنگ‌کننده ارتباطات بین‌الملل و سیاست‌های اطلاعاتی در وزارت امور خارجه ایالات‌متحده آمریکا رسیده و در آن به «صورتجلسه نودوهفتمین نشست هیات مقررات رادیویی در تاریخ‌های ۱۱-۱۹ نوامبر ۲۰۲۴» استناد شده است. در متن نامه خطاب به ماریو مانیِویچ، مدیر اتحادیه بین‌المللی مخابرات آمده است: «آقای مانیویچ، ما سوالات هیات مقررات رادیویی را که به ‌دنبال اطلاعات بیشتری بودند، دریافت کردیم و پاسخ زیر را ارائه می‌دهیم. همانطور که هیات مقررات رادیویی در آخرین جلسه خود اذعان داشت، بدیهی است که «هیچ الزامی برای اپراتور ماهواره یا نهاد ابلاغ‌کننده وجود ندارد که ایستگاه‌های زمینی دارای مجوز از سوی کشورهای دیگر را ردیابی کند، موقعیت آنها و تطابق‌شان با قرارداد خدمات را بررسی یا منطقه‌ای را از نواحی تحت پوشش ماهواره حذف کند. بدین‌ ترتیب، ایالات‌متحده، به‌ عنوان نهاد ابلاغ‌کننده در پرونده ایستگاه فضایی ITU، هیچ الزامی برای ردیابی موقعیت ایستگاه‌های زمینی در این زمینه ندارد. ایالات‌متحده برای قطع سیگنال‌های ماهواره‌ای در بخشی از منطقه پوشش ماهواره نیز هیچ تعهدی ندارد».
در بخش دیگری از نامه ذکر شده که این موضوع مربوط به مقررات مرزی گمرکی هر کشور است و ایالات‌متحده وظیفه اجرای این قوانین را ندارد. در این نامه آمده است: «براساس مقررات رادیویی ITU، ایالات‌متحده به‌ عنوان نهاد ابلاغ‌کننده در یک پرونده ایستگاه فضایی ITU هیچ الزامی برای کمک به اجرای قوانین مرزی و گمرکی کشورها ندارد. همکاری در این زمینه ممکن است براساس مقررات بین‌المللی دیگری [اگر چنین مقرراتی وجود داشته باشد]، مورد بررسی قرار بگیرد. بخش‌های مرتبط از مقررات رادیویی ITU به تداخل فرامرزی در ارتباطات رادیویی می‌پردازند.» در ادامه نامه‌ توضیح داده شده که ایالات‌متحده هیچ تعهدی برای حذف یک منطقه از نواحی پوشش ماهواره ندارد: «همانطور که هیات مقررات رادیویی به ‌صراحت اعلام کرده است، هیچ الزامی برای حذف یک منطقه از نواحی پوشش ماهواره وجود ندارد. چنین حذف منطقه‌ای برای سیستم‌های ماهواره‌ای مشکلات فنی بنیادینی ایجاد می‌کند و به‌ همین دلیل قطعنامه ۲۲ به‌طور خاص و عمدا به ‌گونه‌ای نوشته شده که تنها «اقداماتی برای محدودسازی ارسال غیرمجاز از ایستگاه‌های زمینی به ماهواره» را پوشش دهد و نه دریافت از ایستگاه‌های فضایی. دریافت سیگنال ارسالی [از سوی ایستگاه‌های فضایی] در ایستگاه‌های زمینی خارج از محدوده قطعنامه ۲۲ هستند.»
در ادامه نامه نیز آمده است: «در نشست اخیر هیات مقررات رادیویی اعلام شد «پس از آنکه ارسال‌های غیرمجاز در یک منطقه خاص گزارش شد، اپراتور ماهواره موظف است تا حد امکان برای بهبود وضعیت، مطابق بند «3ii» قطعنامه ۲۲ (WRC-19) اقدام کند؛ این تعهد نباید مشروط به توانایی کشور گزارش‌دهنده در ارائه اطلاعات درباره ترمینال‌های بدون مجوز باشد.» صرفا گفتن این کافی نیست که در جایی از یک کشور، ارسال غیرمجاز سیگنال رخ داده است. همانطور که پیش‌تر گفته شد، برای یک نهاد ابلاغ‌کننده هیچ تعهدی برای ردیابی موقعیت ایستگاه‌های زمینی در قلمرو کشور دیگری وجود ندارد.» در ادامه نامه نیز آمده است: «ایالات‌متحده تعهدات خود در این زمینه با توجه به قطعنامه ۲۲ و قطعنامه ۲۵ و تعهدات مربوط به ماده۱۸ را انجام داده؛ ایالات‌متحده اهداف ITU شامل «ترویج توسعه و بهره‌برداری کارآمدتر از امکانات فنی با هدف بهبود کارایی خدمات مخابراتی، افزایش کاربری و تا حد ممکن عمومی ‌کردن آنها» را نیز جدی می‌گیرد. اجرای قوانین ایران در رابطه با مرزها و گمرکات آن کشور خارج از حوزه و ماموریتITU است.» در پایان نامه نیز ایالات‌متحده آمریکا اذعان می‌دارد که «ادعاهای خلاف این موضوع در وب‌سایت‌های هیات مقررات رادیویی و دفتر مخابرات رادیویی با قطعنامه ۱۱۹ مجموع عمومی نمایندگان تام‌الاختیار (بازنگری‌شده در بخارست ۲۰۲۲) مغایرت خواهد داشت».
به این ترتیب تلاش‌های وزارت ارتباطات دولت سیزدهم برای فشار به استارلیک برای پیروی از قوانین حاکمیت ایران به نتیجه نرسید. با توجه به کیفیت پایین اینترنت در کشور و محدودیت‌های ایجادشده در آن، روز‌به‌روز به تعداد کاربران اینترنت آزاد، سریع و البته گران‌قیمت استارلینک در ایران اضافه می‌شود. اینترنت ماهواره‌ای قرار بود اتصال به اینترنت در مناطق دورافتاده یا مناطقی که دسترسی به روش‌های رایج دشوار است را ساده کند و حالا به روشی برای دسترسی به اینترنت آزاد در ایران تبدیل شده است.