شهر فرودگاهی یا فرودگاه

بهرام وهابی*- شهر فرودگاهی مفهومی بسیار فراتر از مفهوم فرودگاه است. شهر فرودگاهی که به آن AIRPORT CITY و AEROPOTROPOLIS گفته می‌شود، در واقع یک شهر با تعریف جامع آن با محوریت یک فرودگاه (عموما بین‌المللی) است. در واقع با افزودن مفهوم شهر (CITY) به مفهوم فرودگاه (AIRPORT) و ایجاد مفهومی جدید با عنوان شهر فرودگاهی، انتظار بر این است که مشخصه‌های شهری ناحیه موردنظر برمبنای وجود یک فرودگاه تعریف شود. شهر به‌معنای عادی خود، ناحیه‌ای است که مرکز تجمع انسان و فعالیت است و هرچه تجمع(AGGLOMERATION) انسان و فعالیت در یک ناحیه بیشتر باشد، شهر با مفهوم گسترده‌تر معنا پیدا می‌کند (مانند روستا- شهر، شهر میانی، شهر بزرگ، کلانشهر و اَبَرشهرها که بیش از 15 تا 20‌میلیون نفر جمعیت داشته و تمرکز شدید اداری، تجاری و خدمات بازرگانی را شامل می‌شود). شهر در این مفهوم، «به‌تدریج» شکل گرفته و تشکیل و توسعه آن معمولا به قرن‌ها و بعضا به ‌هزاره‌ها سال نیازمند است ولی شهر فرودگاهی چنین نیست و چند خصوصیت دارد که فعالیت آن را از سایر شهرها جدا می‌کند:
1- محوریت شهرهای فرودگاهی، وجود یک فرودگاه و چینش فعالیت‌ها حول آن است درحالی‌که محور تشکیل شهر با مفهوم عام، تجمع انسان و فعالیت (فارغ از نوع فعالیت مانند بازرگانی یا صنعتی یا خدماتی و سایر بخش‌های فعالیت) است.
2- شکل‏گیری شهر فرودگاهی براساس نقشه‌ای از پیش اندیشیده برای ایجاد و توسعه آن به‌عنوان طرح جامع شهر فرودگاهی (AIRPORT CITY MASTER PLAN, ACMP) است در‌حالی‌که شهر در معنای عام، به‌صورت بطئی و به‌تدریج شکل گرفته و در طول ده‌ها، صدها و ‌هزاران سال توسعه می‌یابد.
3- محور ایجاد و توسعه شهر فرودگاهی، محاسبات اقتصادی و سودآوری است درحالی‌که شهرها با مفهوم عام، به‌دلایل مختلف که محاسبات اقتصادی نیز تنها یکی از این علل هستند، براساس توسعه روابط انسانی (ابعاد اجتماعی) و توسعه روابط تولیدی و تجاری (ابعاد اقتصادی) شکل گرفته و توسعه می‌یابند.
ایده جان دی کاساردا (J. D. KASARDA) برای ایجاد شهر فرودگاهی به‌صورت تخصصی، در مقاله سال1991 وی با عنوان «مجموعه هوایی صنعتی برای آینده» پایه‌ریزی و در مقاله سال2000 وی با عنوان «شهر فرودگاهی، توسعه شهری برپایه فرودگاه» مطرح شد و تاکنون شهرهای فرودگاهی مختلفی در کشورهای جهان ایجاد شده است (مانند شهر فرودگاهی امام‌خمینی(ره) در ایران با نام (IKAC) که مبنای آنها ایجاد شهری برپایه فعالیت هوانوردی است. آنچه در حال حاضر در ایران وجود دارد، همان فرودگاه بوده و نمی‌توان آن را به شهر فرودگاهی تعبیر کرد. زیربناهای موجود این فرودگاه برپایه فعالیت هوانوردی (باند، ترمینال، MRO، CARGO، آشیانه و مانند آنها) است که طبیعتا هر فرودگاهی فارغ از فرودگاه یا شهر فرودگاهی بودن آنها را داراست و زیربناهای شهری و خصوصا استقرار واحدهای صنفی، تولیدی، خدماتی برپایه استقرار ساکنان به‌عنوان شهروندان را در بر ندارد. تفکیک کل منطقه این شهر فرودگاهی به منطقه فرودگاهی، منطقه آزاد، منطقه ویژه و منطقه معمول شهری نیز موید همین مطلب است. کوتاه سخن اینکه رسیدن از فرودگاه و تاسیسات و زیربناهای هوانوردی موجود به محیطی با مشخصه‌های شهری، راهی طولانی است که فرودگاه فوق مسیر پیچیده و سختی را برای رسیدن به آن پیش‌روی دارد.
*پژوهشگر اقتصادی