ایران موسس نخستین بنیاد تالیف و ترجمه در جهان

نخستین بنیاد تالیف و ترجمه کتاب در جهان، ماه آوریل سال ۵۵۲ میلادی و در ایران آغاز به کار کرد. محاسبات پاره‌ای از مورخان، ۱۹ آوریل و برخی دیگر ۲۴ آوریل همان سال روز آغاز کار این بنیاد به دست داده است. این بنیاد به تصمیم خسروانوشیروان- شاه ساسانی ایران دایر شده بود.
نخستین بنیاد تالیف و ترجمه جهان در جوار خود یک کتابخانه عمومی- پژوهشی داشت که در همین سال تکمیل شده بود. برای انتقال کتاب از گوشه و کنار جهان به این بنیاد جهت ترجمه، خسروانوشیروان حتی پزشک ویژه خود «برزویه» را به هند فرستاد و محصول این سفر، آوردن کتاب «کلیله و دمنه» به ایران بود که به پارسی میانه (پارسی‌ساسانی) و بعدا به عربی و دوباره به پارسی نوین (پارسی دری) ترجمه شده است. در هر فصل این کتاب، از محاوره دو جانور پند و اندرز فراوان و حتی در کشورداری و سیاست به دست می‌آید. برای مثال: دمنه (شغال) در یک جای این کتاب به کلیله (شغال دیگر) به این مضمون پند می‌دهد که اگر افراد مجرب، کارشناس و دلسوز را مایوس و از اطراف خود پراکنده کند، وقت خود را صرف لذات جسمانی از جمله توجه به جنس مخالف، سرگرمی و خوشگذرانی کند، مجازاتگر باشد و … کشور رو به خرابی خواهد گذارد و ملت از دست خواهد رفت.
چهار سده پس از خسرو یکم، سامانیان چنین مرکزی را در جوار «کتابخانه عمومی مَرو» به وجود آوردند. دائره المعارف کتاب و چاپ «کتابخانه مرو» را که به همت سامانیان ایرانی تاسیس شده بود و تا حمله چنگیزخان به منطقه فرارود دایر بود بزرگ‌ترین کتابخانه عمومی و مرکز تالیف و ترجمه کتاب در جهان قدیم به شمار آورده که روزانه در آن دست‌کم چهارصد محرر، کتاب‌ها را تکثیر (رونویسی) می‌کردند. همین مرکز به احیای زبان و ادب فارسی کمک بسیار کرد. طرز کار کتابخانه مرو الگوی کتابخانه‌های عمومی و نیز پژوهشی جهان امروز قرار گرفته است. «مرو» اینک در ایالت ماری جمهوری ترکمنستان قرارگرفته است.