چشم‌انداز ترانزیت به آسیای میانه

حسین شهدادی*- از نیمه دوم قرن بیستم آزادسازی اقتصادی در تجارت بین‌الملل حائز اهمیت فراوان بوده و مناطق آزاد تجاری به‌عنوان یکی از اجزای سیستم‌‌های تجارت آزاد طی سالیان گذشته در اکثر نقاط دنیا از جمله کشورمان ایران ایجاد شده است‌‌. ساده‌سازی فرآیندها در بازرگانی بین‌المللی، رونق اقتصادی و بهبود فضای مراودات بین‌المللی از اهداف ایجاد مناطق آزاد تجاری صنعتی است‌.
موضوع ایجاد منطقه آزاد تجاری سیستان با هدف تسهیل ترانزیت، امکان دسترسی به بازار افغانستان و توسعه اقتصادی منطقه محروم سیستان طی سال‌های گذشته مورد مطالبه مردم منطقه از دولت و نمایندگان مجلس است‌.
به زعم اکثر کارشناسان اقتصادی تجارت بر سیاست افغانستان تاثیرگذار بوده و سال‌هاست افغانستان به دنبال شریک اقتصادی برای تامین بازار داخلی و دسترسی مطمئن به آب‌های آزاد است‌‌.
منطقه سیستان با موقعیت جغرافیایی مناسب در همسایگی افغانستان و برخورداری از امکانات بنادر شهید بهشتی و شهید کلانتری و منطقه آزاد تجاری- صنعتی چابهار گزینه مناسب برای تبدیل به منطقه آزاد با توسعه رویکردهای اقتصادی ذیل است‌.
واردات و صادرات کالا
مشکل اصلی برای ورود به بازار۳۰ میلیونی افغانستان چه برای صادرکنندگان ایرانی و چه تجار افغان هزینه بالای بازاریابی، استقرار و استمرار در بازار هدف است‌. از آنجاکه سوداگری از خصیصه‌های مثبت افغان‌ها بوده و سال‌هاست تجارت مرزی بین دو کشور برقرار بوده لذا ایجاد یک منطقه آزاد تجاری- صنعتی در نزدیکی مرز افغانستان به کاهش هزینه‌های ثابت و نفوذ در بازار هدف کمک خواهد کرد. در صورتی که تجار افغانستان اجازه ورود و خروج به منطقه آزاد تجاری را داشته باشند این امکان برای تولیدکنندگان ایرانی فراهم خواهد بود که با استفاده از مزایای منطقه آزاد و مشوق‌های مناسب نسبت به تولید کالا با هزینه کم و صادرات به افغانستان با شاخص‌های مورد نیاز افغانستان اقدام کنند‌. همچنین مقررات مربوط به قانون کار و اقامت اتباع خارجی در مناطق آزاد موجب خواهد شد که تولیدکنندگان ایرانی و سرمایه‌گذاران خارجی از مزیت‌های نیروی کار ارزان افغانستان بهره‌مند شوند‌.
ترانزیت کالای مورد نیاز افغانستان
امضای توافقنامه سه‌جانبه ایران، هند و افغانستان موسوم به موافقتنامه چابهار و همچنین محدودیت‌های ترانزیت کالا برای تجار افغانستان از طریق کشور پاکستان فرصت مناسبی برای بهره‌مندی از ظرفیت‌های ترانزیتی بندر چابهار خواهد بود که با تبدیل سیستان به منطقه آزاد فرآیند ترانزیت خصوصا در حمل‌ونقل زمینی و فعالیت‌های لجستیکی در عبور کالا از مرز تکمیل خواهد شد‌.
امروز نیمی از هزینه‌های حمل‌ونقل ترکیبی کالاهای ترانزیتی مربوط به هزینه حمل‌ونقل زمینی است و بخش قابل توجهی از هزینه‌های زمینی؛ عوارض، بیمه و هزینه‌های تردد ناوگان زمینی دو کشور و اخذ ویزای رانندگان ترانزیت است‌. ایجاد منطقه آزاد در مجاورت مرز و حذف محدودیت‌های تردد اتباع و ناوگان زمینی خارجی با منطقه آزاد تاثیر قابل توجهی بر کاهش هزینه‌های ترانزیت و تسهیل فرآیندهای اداری مربوطه خواهد داشت‌.
ایجاد مراکز لجستیکی کالا و کانتینر
افغانستان کشوری محصور در خشکی با دارا بودن ذخایر فراوان سنگ آهن‌، لیتیوم، سنگ مرمر و همچنین با جمعیتی بالغ بر ۳۰میلیون وابسته به واردات غلات، حبوبات، روغن خوراکی، منابع تامین انرژی از قبیل نفت گاز، بنزین و LPG است‌. انتخاب بندر چابهار گزینه اصلی افغان‌ها برای صادرات محصولات معدنی، میوه و خشکبار و واردات کالاهای مورد نیاز است‌‌. استفاده مطلوب از ظرفیت‌های بندری و منطقه آزاد چابهار مستلزم ایجاد مراکز لجستیکی یا بنادر خشک در مرز مشترک دو کشور است‌.
ایجاد منطقه آزاد سیستان امکان ترانشیب کالا و کانتینر را فراهم و به تسهیل استریپ و استافیک کانتینر در مناطق لجستیکی کالا کمک خواهد کرد‌. ضمن اینکه امکان واردات کالای مورد نیاز افغانستان و انجام فعالیت‌های مربوط به فرآوری کالا از قبیل کارخانه‌های تولید آرد‌، بسته‌بندی کالاهای صادراتی و وارداتی افغانستان را ایجاد خواهد کرد‌.
با راه‌اندازی منطقه آزاد در شمال سیستان زنجیره‌ای از فعالیت‌های مختلف در سطح استان بین دو منطقه آزاد جنوب (چابهار) و شمال (سیستان) شکل می‌گیرد و منطقه آزاد سیستان در واقع مکمل نقش منطقه آزاد چابهار بوده و این دو منطقه می‌توانند زنجیره‌ای از فعالیت‌های اقتصادی و ترانزیتی را در سطح استان ایجاد کنند که این امر سبب توسعه اشتغال و پویایی اقتصادی مردم منطقه جنوب شرقی کشور خواهد شد‌.
*معاون بندر و اقتصادی بنادر و دریانوردی سیستان‌وبلوچستان