آرایش جنگی

گروه اقتصادی- داستان از روزی شروع شد که رییس‌جمهور آمریکا با بالا بردن تابلوی اعلان جنگی‌اش، برای اقتصاد داخلی‌مان فراخوان جنگ اقتصادی داد‌ اما سرآغاز این جنگ با کوله‌باری از سرخوردگی‌های اقتصادی همراه شد که این روزها در جای‌جای بخش‌های اقتصادی‌مان خود را بروز می‌دهد و نشانه‌های روشن‌تری از آن در حال نمایان شدن است‌.
هرچند جنگ اقتصادی که ما را به خود فراخوانده از اردیبهشت ماه دامن فضای اقتصادی‌مان را گرفت و بیم و امیدها از بازگشت تحریم‌ها را بیش از پیش افزایش داد، با این حال هرچه به موعد تمدید تحریم‌های اقتصادی نزدیک‌تر می‌شویم، این احساس که در حال وارد شدن به یک فضای ملتهب و هراس‌آور اقتصادی هستیم، تمام اذهان جامعه را به خود مشغول کرده است‌.
اما آن‌طور که معاون وزیر امور اقتصادی و دارایی بیان می‌کند، اکنون که کشور وارد یک جنگ اقتصادی شده، ما هم باید در اقتصادمان یک آرایش جنگی بگیریم‌.
اعلام چنین موضوعی آن هم از زبان معاون وزیر اقتصاد غیر از آنکه می‌تواند واقعیت نگرانی از تحریم‌های پیش رو را بازگو کند چه مفهومی می‌تواند داشته باشد؟ به بیانی اعلام آرایش جنگی یعنی پذیرش این حقیقت که اقتصاد وارد یک فضای در بسته‌ای شده است که دیگر نه توان تقلا زدن برای خروج از آن را دارد و نه موانع موجود اجازه بیرون آمدن از این فضای دربسته را می‌دهد‌.
بنابراین آن‌طور که از این جمله به ذهن می‌رسد این موضوع است که دولت حقیقت تلخ تحریم‌های اقتصادی را پذیرفته و قبول کرده که مشکلات اقتصادی حتی پیش از شروع جنگ اصلی خود را بروز کرده است‌. شاید این بهترین انتظاری بود که در این شرایط می‌توانستیم از دولت داشته باشیم، به عبارتی دولت با پذیرش اینکه جنگ اول بهتر از صلح آخر است، به دنبال یافتن راهی برای برون‌رفت از نگرانی‌هایی است که در سراسر اقتصاد اشاعه یافته و در حال به هم ریختن آرایش‌های اقتصاد داخلی‌مان است، برای همین است که مقامات‌مان به دنبال ایجاد آرایش جنگی برای حفظ آرایش اقتصادی‌مان هستند‌.
آهنگ رشد تورم
اما توجه به آنچه از زبان معاون وزیر اقتصاد می‌شنویم، واقعیت‌های بیشتری را نمایان می‌کند‌. بر این اساس، حسین میرشجاعیان حتی در مورد احتمال بروز تورم در ماه‌های پیش رو نیز سخن می‌گوید و اعلام می‌کند که باید برای حجم نقدینگی موجود تصمیماتی بگیریم؛ چه آنکه در کشور ما حجم نقدینگی هر پنج سال دو برابر می‌شود که این مهم می‌تواند باعث ایجاد تورم شود‌. به اعتقاد معاون وزیر اقتصاد، بسیاری از کشورهایی که حجم نقدینگی بالایی ندارند اما در شرایط جنگ اقتصادی با آمریکا هستند، وضعیت اقتصادی‌شان دچار بحران می‌شود، اما حتی اگر ما در کشورمان نقدینگی کمتری هم می‌داشتیم، باز هم جنگ اقتصادی با آمریکا این شوک را وارد اقتصاد ما می‌کرد‌. وی اما ضمن اشاره به اینکه چالش‌های پیش‌‌روی ما چالش‌های کوچکی نیستند اظهار کرد: ما پیشنهادات خوبی برای مواجهه با چالش‌های پیش رو داریم‌. میرشجاعیان این را هم گفت که باید از الان خود را برای تحریم ماه‌های آینده آماده کنیم؛ چه آنکه واقعیت این است که تحریم‌ها اثر خود را خواهند گذاشت‌. چنین سخنانی از زبان معاونت وزارت اقتصادی کشور تنها موید یک موضوع است و آن هم این است که اقتصادمان خیلی پیشتر از آنچه انتظارش می‌رود به پیشواز سختی‌های راه تحریم رفته و آثار بد خود را در اقتصاد به نمایش گذاشته است‌. برای مثال نقدینگی که در طول این چند سال همچنان رو به افزایش بوده است اگر تا پیش از این کار دست دولت نداده است، اما این روزها اثرات نامطلوب اقتصادی‌اش را به حیطه نمایش گذاشته و هنوز کار از کار نگذشته که گرانی‌های سرسام‌آوری فضای بازار اقتصادی‌مان را دربر گرفته است‌.
فقیرتر شدن مردم
روشن است چنین رویه‌ای اگر کنترل نشود، باید به زودی تماشاگر شرایط نامطلوب‌تری در فضای اقتصادی کشور باشیم‌. از تندتر شدن آهنگ رشد قیمت‌ها گرفته تا سقوط بیشتر و حداکثری اقشار متوسط جامعه به سمت دهک‌های پایین درآمدی‌. به عبارتی کار به جایی رسیده که درآمدها کفاف هزینه‌ها را نمی‌دهد و دخل و خرج‌ها با هم یکی نیست‌. آنقدر فشار مخارج بر خانوارها بالا گرفته که داد همه را درآورده که همین شرایط نگرانی از روزهای پیش رو را بیشتر بازتاب می‌دهد‌. حتی معاون وزیر اقتصاد هم اعلام می‌کند اگر در چنین شرایطی شوک تورمی دیگری اتفاق بیفتد، می‌تواند بسیاری از افراد را به زیر خط فقر بکشاند‌. بنابراین به نظر می‌رسد شرایط بدتر از چیزی است که به نظر می‌رسد و تکانه‌های اصلی هنوز وارد اقتصاد نشده که بتواند این اقتصاد از نفس افتاده را از پا بیندازد‌.
با این وجود هرچند پذیرش حقیقت روبه‌رو شدن با تحریم‌های آمریکا می‌تواند نشانگر یک رفتار درست اقتصادی از سوی دولت باشد، با این وجود در این شرایط اینکه تنها بپذیریم بحران در حال فراگیر شدن است و راهکاری برای مقابله با این بحران‌ها اندیشیده نشده است نمی‌تواند چندان خوشایند باشد‌. حتی معاون وزیر اقتصاد نیز تنها به این جمله که پیشنهادات خوبی برای مواجهه با چالش‌ها دارند بسنده کرده و از پیشنهادات سیاستی‌شان رونمایی نکرده است‌.
عملکرد دیرهنگام دولت
واقعیت این است که هر بار اقتصاد وارد یک فضای نامطلوب و ناخوشایند اقتصادی می‌شود، دولتمردان زمانی برای مقابله با مشکلات سینه سپر می‌کنند که دیگر کار از کار گذشته و سیاستی اگر مورد قبول هم واقع شود، دیگر آنچنان که انتظارش را داریم تاثیرگذار نخواهد بود‌. اما به هر حال ماهی را هر وقت از آب بگیری تازه است، پس شاید امروز زمان آن باشد که تا پیش از آنکه وارد میدان جنگ شویم، کمربندهای اقتصادی‌مان را محکم‌تر ببندیم و برای مقابله با جنگ پیش رو پیشنهادات‌مان را وارد فاز اجرایی کنیم‌. به بیانی برای اقتصادی که تنها از درآمدهای نفتی‌اش تغذیه می‌کند و صنعتی برای درآمدزایی از آن ندارد، در این شرایط بهترین کار این است که کشتی نجات خود را به این دریای متلاطم بیندازد و راه نجاتی برای خود بیابد‌.
میرشجاعیان اما اعتقاد دارد برخی اوقات تکانه‌های شدید در اقتصاد، ما را از مسیر خود منحرف می‌کند‌. وی آن را به شوک ارزی ماه‌های گذشته نسبت می‌دهد و می‌گوید: مردم در چنین شرایطی سعی می‌کنند خود را با این شرایط انطباق دهند و ارزش دارایی خود را از طریق بازارهای مسکن و سکه حفظ کنند که در چنین شرایطی دولت باید سیاستگذاری‌هایی انجام دهد‌.
وی دو گزینه مختلف دولت برای مواجهه با شوک ارزی را هم بازبینی کرد و گفت: دولت تصمیم گرفت تا ارز را تک‌نرخی اعلام کند‌ چرا که معتقد است اگر آزادسازی قیمت‌ها اتفاق بیفتد، تورمی بزرگ در پشت آن به وجود می‌آید‌. دولت در تصمیم‌گیری اخیر خود سعی کرد از این تورم فرار کند‌. در چنین شرایطی باید قبول کنیم که دولت طرح مداخلات خود را در اقتصاد افزایش دهد‌.
امید به بهبود
معاون وزیر اقتصاد این را هم بیان کرد که اگر در ابتدای کار دولت می‌دانست پشت تک‌نرخی کردن ارز این حجم از رانت وجود دارد، هرگز وارد آن نمی‌شد‌. وی گفت که دولت در اتخاذ سیاست‌های ارزی خود شفاف عمل کرد و البته تبعات آن را هم قبول دارد‌. طبیعی است که در یک جاهایی ممکن است تصمیمات اشتباهی صورت گیرد اما مهم این است که این اشتباهات سریع اصلاح شوند‌.
به هر حال آنچه می‌توان در برداشت کلی از آن سخن گفت این است که مقامات در حال آماده‌سازی ذهن مردم با حجم وسیعی از ناملایمات اقتصادی هستند که هنوز چیزی نشده دامن اقتصادمان را گرفته و فضای رخوت‌انگیزی از آن در اذهان نمایان کرده است‌. با این حال تنها می‌توان به این موضوع امیدوار بود که دولت در تلاش است راه و چاه‌هایش را در اقتصاد به نمایش بگذارد تا شاید بتواند مرهمی بر زخم کهنه این اقتصاد زخم خورده باشد‌.