عرضه دوگانه پسته در بورس

مدیرعامل بورس کالا با اعلام اینکه پسته با دو مدل «استاندارد و فیزیکی» عرضه می‌شود، جزییات و مشکلات ورود این محصول به بورس را اعلام کرد. به گزارش ایلنا، حامد سلطانی‌نژاد با بیان اینکه کشاورزان و باغداران پسته قربانی حضور واسطه‌گرها در این بازار شده‌اند، گفت: بورس کالا در تلاش است تضاد منافع میان واسطه‌ها و تولیدکننده‌ها در بازار پسته را حداقل کند و از این‌رو برنامه‌ریزی شده تا در سال اول ۵ تا ۱۰ درصد حجم از پسته تولیدی از طریق بازار سرمایه عرضه شود. این مقام با اشاره به افزایش گستره فعالیت‌های بورس کالا و افزایش ارتباط این مجموعه با اقشار مختلف جامعه اظهار داشت: در دوره‌ای حوزه فعالیت‌های بورس کالا تنها حول محور تجارت و بیزینس بود و مهم‌ترین فعالیت این مجموعه انتقال کالاهای واسطه‌ای به صنایع پایین‌دستی با دو کارکرد کشف قیمت و تخصیص کالا بود اما در سال‌های اخیر اهداف بورس کالا تغییر کرد و ذینفعان این مجموعه در سطوح مختلف جامعه افزایش پیدا کرده است. مدیرعامل بورس کالا با اشاره به ورود بورس کالا به بازار پسته گفت: یکی از موضوعاتی که در حوزه کشاورزی تا قبل از استقرار دولت یازدهم متروک مانده بود، ماده ۳۳ قانون بهره‌وری محصولات کشاورزی مصوب سال ۸۹ بود که با ورود حجتی به وزارتخانه جهاد کشاورزی و پشتیبانی کامل به اجرا رسید. سلطانی‌نژاد ادامه داد: البته این قانون در مورد کالاهایی به اجرا می‌رسید که در یک طرف آن «فروش یا خرید» به دولت حضور داشته باشد برای مثال در مورد جو، دولت یا نقش خریدار و یا مباشر را دارد و ذرت هم به همین ترتیب اما در کالاهایی مانند پسته و زعفران دولت ورود نمی‌کند و تجار هستند که بازار را تنظیم می‌کنند. وی افزود: با توجه به اینکه این کالاها جنبه‌های اقتصادی حائز اهمیتی دارند و اگر بازار آن کالاها از دست ایران برود به سرعت سایر کشورها جایگزین ایران در این بازارها می‌شوند، بنابراین بورس کالا ماموریت پیدا کرد تا برای تنظیم بازار به این حوزه ورود کند. از این‌‌رو بورس کالا وارد سطوح مختلف جامعه شده و حوزه ارتباطات خود با مردم از جمله کشاورزان و باغداران را افزایش داده است.
چالش‌های تعمدی
مدیرعامل بورس کالا با تاکید بر اینکه ورود بورس کالا در برخی از حوزه‌های چالشی هم تعمدی است و شاید ورود بورس کالا به برخی از حوزه‌ها عایدی نداشته باشد، ادامه داد: بر این باور هستیم که باید به رسالت‌های خود در جامعه توجه داشته باشیم و مهم‌ترین رسالت بازار سرمایه بحث شفاف‌سازی در بازار است. وی افزود: به‌ هر حال این موضوع که بازارهای سنتی به شکل بازار مدرن کالایی در قالب بورس کالا حرکت کنند، به راحتی انجام‌پذیر نیست اما بورس وارد این حوزه شده و نهادی است که به دنبال شفاف‌سازی در بازارهاست. حتی در این بازارها ذینفع هم نیست.
فعالیت‌های تاریک اقتصادی
سلطانی‌نژاد گفت: در تجارت کالا باید تمام معاملات به صورت شفاف انجام شود و نباید فعالیت‌های اقتصادی در نقاط تاریک اقتصاد انجام شود. اگر این فعالیت‌ها به منافع دیگران آسیب نمی‌زند بنابراین باید در فضای شفاف صورت گیرد و افراد مالیات فعالیت اقتصادی خود را هم بپردازند. وی تاکید کرد: در این وضعیت عده‌ای برای فرار از شفافیت بهانه‌هایی از جمله اینکه این کالا، بورسی نیست و یا قابلیت بورسی شدن ندارد را مطرح می‌کنند و عده‌ای دیگر این بهانه‌ را می‌آورند که وقتی در بورس عرضه‌ها متمرکز می‌شود، عده‌ای واسطه وارد این بازار می‌شوند اما جالب این است که سال‌هاست که کشاورزان قربانی همین افراد که واسطه‌گران مخرب بازار هستند، شده‌اند. ماموریت و هدف بورس شفاف کردن فعالیت‌هاست. مدیرعامل بورس کالا ادامه داد: زمانی که حاشیه بین قیمت فروش تولیدکننده و قیمت‌های بازار زیاد و بهای تمام‌شده تولید پایین است کسی مخالفتی نشان نمی‌دهد کما اینکه در حوزه پسته در سال‌های گذشته بهای تمام‌شده با قیمت فروش فاصله بسیار زیادی داشت و در این بین، فضا برای کسب منفعت واسطه‌گران بسیار گسترده بود.
غفلت سرمایه‌گذاری
سلطانی‌نژاد با بیان اینکه در سال‌های اخیر به‌واسطه گران شدن دسترسی به آب، کمبود منابع آبی و افزایش قیمت کود، بهای تمام‌شده پسته افزایش‌یافته، اظهار داشت: اینکه با کاهش ارزش افزوده از ما‌به‌التفاوت بهای تمام‌شده تا قیمت فروش، سودی نصیب تولیدکننده نمی‌کند باعث شده کشاورزان به عرضه محصولات خود با قیمتی که تنها امرار معاش را بگذرانند، روی آورند. بنابراین حضور واسطه‌های بعضا غیرضروری، باعث شد در سال‌هایی که تفاوت بهای تمام‌شده فروش زیاد بود به دلیل اینکه منافع این فاصله عموما نصیب واسطه‌ها می‌شد، سرمایه‌گذاری در بهینه کردن تولید و سرمایه‌گذاری برای آینده صنعت پسته در جهت بهبود بهره‌وری و پیش‌بینی برای منابع تولید از جمله آب به حداقل رسید و نتوانستیم برای وضعیت فعلی از قبل پیش‌بینی و سرمایه‌گذاری داشته باشیم. همچنین مدیر عامل بورس کالا در ادامه گفت: از سوی دیگر سرمایه‌گذاری جدی هم در بخش بهره‌وری پسته انجام نشده و زمانی که حاشیه قیمت تولید پسته و با قیمت‌های بازار فاصله زیادی داشت، می‌توانستند بخشی از این مابه‌التفاوت قیمت‌ها را صرف سرمایه‌گذاری در بخش بهره‌وری از پسته کنند اما سرمایه‌گذاری‌هایی در جهت کاهش بهای تمام‌شده این محصول انجام نشده است. در ادامه سلطانی‌نژاد افزود: برای مثال می‌توانستند بخشی از ارزش افزوده را صرف ایجاد منابع آبی جدید کنند. در حال حاضر در ایران در هر هکتار تقریبا ۵۰۰ کیلو تا یک تن پسته برداشت می‌کنیم در حالی که در برخی کشورها نظیر آمریکا این رقم به چهار تن هم می‌رسد.
سودجویی دلالان
سلطانی‌نژاد با بیان اینکه امروز چشم‌اندازی که برخی از فعالان بازار پسته ترسیم می‌کنند این است که در آینده نزدیک بازار پسته ایران از بین می‌رود، اظهار داشت: در این شرایط چرا عده‌ای از واسطه‌گران در این حوزه اجازه ندادند منابع درآمدی پسته به‌طور مجدد سرمایه‌گذاری شود؟ سال گذشته خریداری برای محصولات باغداران نبود و واسطه‌ها هم از این شرایط سودجویی بیشتری کردند و به همین دلیل قیمت خرید پسته به بهای تمام‌شده آن بسیار نزدیک بود. سلطانی‌نژاد گفت: سال گذشته بورس کالا هنوز وارد حوزه پسته نشده بود و کشاورز مجبور بود محصول خود را به واسطه‌گر بفروشد و واسطه‌گر هم منفعت‌طلبی می‌کرد و این محصول را نزدیک به بهای تمام‌شده می‌خرید. مدیرعامل بورس کالا تاکید کرد: در بازار پسته عموما تولیدکنندگان، خرده مالک هستند که برای آنها به‌صرفه نیست تمام ریسک‌ها را بپذیرند و به‌طور مستقیم وارد بازار شوند و هزینه بازاریابی و انبار را پرداخت کنند بنابراین مجبورند پسته خود را به واسطه‌گر بفروشند. البته این شرایط را در نظر بگیرید که این محصول و کالا تمام دارایی‌های یک کشاورز است. در چنین شرایطی چاره‌ای ندارد به‌جز اینکه پسته خود را به‌واسطه‌گر بفروشد.
کاهش تضاد منافع
همچنین سلطانی‌نژاد با بیان اینکه واسطه‌گران اغلب دسترسی به انبارهای استاندارد برای نگهداری از محصول پسته را ندارند، ادامه داد: عمر پسته طولانی نیست و احتمال از بین رفتن آن در خارج از شرایط مطلوب وجود دارد و از سویی دیگر، نگهداری آن در فضای استاندارد هم هزینه‌بر است، بنابراین کشاورز ترجیح می‌دهد هر چه زودتر محصول خود را به واسطه‌گر بفروشد. وی با تاکید بر اینکه بورس کالا در تلاش است تضاد منافع میان واسطه‌ها و تولیدکننده‌ها در بازار پسته را حداقل کند، گفت: بازار پسته بازار شش هزار میلیارد تومانی است. واسطه‌گران غیرضروری هم منفعت زیادی در بازار پسته دارند. هر چند به این نکته کاملا معتقدم که حضور واسطه‌ها در بازار به‌طور کلی به جهت تامین مالی خرید (Trade Firance) بازاریابی و دلایل دیگر مفید است به شرطی که به قیمت متضرر شدن تولیدکننده نباشند و لایه‌های متعدد واسطه نداشته باشیم.
ورود ۱۰ درصد تولید پسته به بازار سرمایه
این مقام رسمی بورس کالا، با بیان اینکه فصل برداشت پسته بین اوایل مهرماه تا آبان است و امسال تولید پسته در کشور احتمالا به ۲۰۰ هزار تن می‌رسد، اظهار داشت: برنامه‌ریزی بورس کالا این است که در سال اول ۵ تا ۱۰ درصد از این حجم از پسته را وارد بازار سرمایه کند. مدیر عامل بورس کالا گفت: بیش از ۳۰ درصد پسته ایران پسته فندقی است و این نوع پسته را به عنوان استاندارد قرار داده‌ایم اما در پسته رویت هم مهم است. این شرط در بورس هم امکان‌پذیر است و امکان رویت در اطلاعیه عرضه وجود دارد.
مکانیسم عرضه
مدیرعامل بورس کالا با تشریح مکانیسم عرضه پسته در بازار سرمایه اظهار داشت: دو مدل برای عرضه پسته در بازار سرمایه طراحی‌ شده است. مدل استاندارد عرضه پسته این است که پسته فندقی را در قالب گواهی سپرده کالایی در انبارهای استاندارد دپوزیت کنند و سند آن صادر شود و مورد معامله قرار گیرد. مزیت این معامله آن است که کشاورز نیازی به بازاریابی برای عرضه محصول خود در بازار ندارد و اصطلاحا این روش قبض انبار و تحت کلید است. در واقع معامله پسته از طریق گواهی سپرده مانند معامله اوراق بهادار است.وی افزود: در عرضه فیزیکی این مراحل طی نمی‌شود و شرایط محصول و فروش باید اعلام شود تا همه امکان حضور در مزایده را داشته باشند. این احتمال در نظر گرفته‌شده که با توجه به متفاوت بودن واریانت‌های پسته اگر امکان عرضه محصول از طریق گواهی سپرده وجود نداشت بتوان از طریق عرضه فیزیکی، پسته مورد معامله قرار بگیرد. سلطانی‌نژاد تاکید کرد: البته توصیه ما به فعالان حوزه پسته این است که در بازار نقش مباشر را داشته باشند و مدلی را تعریف کردیم که مباشر به‌عنوان حق‌العمل کار فروش در بستر بورس کالا فعالیت شفاف داشته باشد اما عده‌ای مخالف ایجاد این شرایط هستند و بر این باورند که بورس به دنبال این است که تاجران پسته بابت فعالیت‌های خود در بازار مالیات بپردازند حال اینکه این وظیفه فعالان اقتصادی است که بابت فعالیت خود در بازار مالیات بپردازند.